Η φιλελεύθερη πολιτική θεωρία στη Γαλλία

Οι κυριότεροι εκπρόσωποι της φιλελεύθερης πολιτικής θεωρίας στη Γαλλία ήταν ο Βολταίρος (1694-1778) και ο Μοντεσκιέ (1689-1755).

Ο Βολταίρος θεωρούσε τον Καθολικό χριστιανισμό ως το χειρότερο εχθρό της ανθρωπότητας και περιφρονούσε την τυραννική διακυβέρνηση. Στη διάρκεια της εξορίας του στην Αγγλία, είχε μελετήσει τα γραπτά του Λοκ και είχε βαθιά εντυπωσιαστεί από τη σθεναρή υπεράσπιση των ατομικών ελευθεριών που συνάντησε εκεί. Όπως και ο Λοκ, θεωρούσε το κράτος αναγκαίο κακό, με εξουσίες που περιορίζονται με την επιβολή των φυσικών δικαιωμάτων. Υποστήριζε ότι όλοι οι άνθρωποι είναι προικισμένοι με ίσα δικαιώματα στην ελευθερία, την ιδιοκτησία και την προστασία από το νόμο. Παρ’ όλα αυτά, ο Βολταίρος δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί δημοκράτης με τη σημερινή σημασία του όρου· έκλεινε στην αποδοχή, ως ιδεώδους μορφής διακυβέρνησης, είτε μιας φωτισμένης μοναρχίας είτε μιας δημοκρατίας κυριαρχούμενης από την αστική τάξη.

Σημαντικότερος πολιτικός στοχαστής από τον Βολταίρο ήταν ο σύγχρονος του Μοντεσκιέ. Παρόλο που, όπως και ο Βολταίρος, ήταν μαθητής του Λοκ και λαύρος θαυμαστής των βρετανικών θεσμών ο Μοντεσκιέ υπήρξε μοναδική φυσιογνωμία ανάμεσα στους πολιτικούς φιλοσόφους του 18^ου αιώνα. Στο κλασικό έργο του Πνεύμα των Νόμων, εισήγαγε νέες μεθόδους και νέες αντιλήψεις στη θεωρία για το κράτος. Αντί να επιχειρήσει να θεμελιώσει μια επιστήμη διακυβέρνησης, με μόνη την καθαρή απαγωγή, ακολούθησε την αριστοτελική μέθοδο της μελέτης των πραγματικών πολιτικών συστημάτων. Αρνήθηκε ότι υπάρχει μια τέλεια μορφή πολιτεύματος, κατάλληλη για όλους τους λαούς, κάτω από όλες τις συνθήκες. Υποστήριξε αντίθετα, ότι όλοι οι πολιτικοί θεσμοί, προκειμένου να είναι επιτυχείς, πρέπει να εναρμονίζονται με τις φυσικές συνθήκες και το επίπεδο κοινωνικής προόδου της χώρας που αποσκοπούν να υπηρετήσουν. Κατ’ συνέπεια, διακήρυξε ότι ο δεσποτισμός είναι περισσότερο κατάλληλος για χώρες απέραντες σε έκταση· η συνταγματική (περιορισμένη) μοναρχία για μέτριας έκτασης χώρες· και η δημοκρατία για μικρές χώρες. Για τη δική του χώρα, τη Γαλλία, έτεινε να πιστεύει ότι μια συνταγματική μοναρχία θα ήταν η κατάλληλη μορφή διακυβέρνησης, εφόσον θεωρούσε ότι ήταν πολύ μεγάλη για δημοκρατία, εκτός αν υιοθετούσε κάποια μορφή ομοσπονδίας.

Ο Μοντεσκιέ είναι ιδιαίτερα γνωστός για τη θεωρία του αναφορικά με τη διάκρισή των εξουσιών. Αναγνώρισε ότι η κατάχρηση κάθε εξουσίας είναι μια φυσική ανθρώπινη τάση και ότι, κατά συνέπεια, κάθε κράτος, ανεξάρτητα από τη μορφή του, τείνει να εκφυλιστεί σε δεσποτικό. Για να προληφθεί αυτό το ενδεχόμενο, υποστήριξε ότι η κρατική εξουσία πρέπει να διαιρεθεί στους τρεις φυσικούς κλάδους της: τον νομοθετικό, τον εκτελεστικό και τον δικαστικό. Οποτεδήποτε δύο από τους κλάδους αυτούς εγκαταλειφθούν στα ίδια χέρια, η ελευθερία, διακήρυξε, φτάνει στο τέλος της. Ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος αποφυγής της τυραννίας είναι να καταστεί κάθε κλάδος της εξουσίας ικανός να ελέγχει τους άλλους δύο. Για παράδειγμα, η εκτελεστική εξουσία θα πρέπει να είναι σε θέση, μέσω της αρνησικυρίας, να περιορίζει της υπερβάσεις της νομοθετικής. Η νομοθετική εξουσία, με τη σειρά της, πρέπει να έχει το δικαίωμα να καταψηφίζει την κυβέρνηση, προκειμένου να την περιορίζει στα νόμιμα καθήκοντά της. Τέλος πρέπει να υπάρχει μια ανεξάρτητη δικαστική εξουσία με τις αναγκαίες αρμοδιότητες, για να προστατεύει τα ατομικά δικαιώματα από την αυθαιρεσία, τόσο της εκτελεστικής όσο και της νομοθετικής εξουσίας. Αυτό το σχήμα του Μοντεσκιέ δεν αποσκοπούσε φυσικά να διευκολύνει τη δημοκρατία· αποσκοπούσε κυρίως να κλείνει το δρόμο στην απόλυτη κυριαρχία της πλειοψηφίας, που εκφράζεται συνήθως μέσω των αντιπροσώπων του λαού σε ένα νομοθετικό σώμα.

Η αριστοκρατία ερμήνευσε τα γραπτά του ως υπεράσπιση των παλιών προνομίων της, που εξιδανικεύτηκαν από τον Μοντεσκιέ σε «ελευθερίες». Οι επαρχιακές διοικήσεις, όπου οι αριστοκράτες ασκούσαν σημαντική πολιτική εξουσία, ήταν στην προκείμενη περίπτωση τα θεσμοθετημένα σώματα που θα ήλεγχαν τη βασιλική εξουσία. Η αστική τάξη, αντίθετα, καλωσόρισε τις απόψεις του ως επιπλέον θεωρητική ενίσχυση στην υλοποίηση της προτίμησης της για κάτι διαφορετικό από το μοναρχικό απολυταρχισμό και τον συγκεντρωτικό μερκαντιλισμό της Γαλλίας του 18^ου αιώνα.

E. M. Burns, Ευρωπαϊκή Ιστορία

(ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ, 2006, σελ. 414-416)