Το εκπαιδευτικό έλλειμμα ως τροφοδότης της ακροδεξιάς

[…] Οι γονείς ελάχιστα ασχολούνται με τις γνώσεις και την διαμόρφωση της προσωπικότητας των παιδιών τους μέσα στο σχολείο· αντιθέτως, έχουν πλήρως αποδεχθεί και συμβιβαστεί με την ιδίαις δαπάναις πλήρωση των κενών, γνωστικών και άλλων. Τους απασχολεί η προώθηση των παιδιών στον ανταγωνισμό, με τελικό στόχο μια θέση στο δημόσιο ή την ενσωμάτωση σε κάποιο από τα κλειστά επαγγέλματα.

Βέβαια, το σύστημα καταρρέει. Ούτε το κράτος μπορεί πλέον να λειτουργεί ως διανομεύς αργομισθιών ούτε τα επαγγέλματα θα παραμείνουν κλειστά. Το επαγγελματικό μέλλον των νέων θα εξαρτάται από τις πραγματικές τους ικανότητες, χωρίς τις οποίες τα τυπικά προσόντα είναι άχρηστα. Όμως, οι επί τριακονταετία εμπεδωμένες νοοτροπίες αλλάζουν αργά και δύσκολα. Τα συνεπαγόμενα επαγγελματικά και συνδικαλιστικά δίκτυα συμφερόντων διαθέτουν ακόμη εφεδρείες.

[…] Το εκπαιδευτικό έλλειμμα, εν συνδυασμώ με τις διαψευσμένες κατοχυρωμένες προσδοκίες, τροφοδοτεί και αναπτύσσει ακραίες συμπεριφορές. Η «χρυσή αυγή» (ΧΑ) αποτελεί ένα φυσικό υποδοχέα των νέων σε επαγγελματικό αδιέξοδο και σε πνευματική σύγχυση, δηλαδή των θυμάτων του ελλειμματικού εκπαιδευτικού συστήματος.

Πλανώνται, επομένως, όσοι θεωρούν ότι η ισχύς της ΧΑ οφείλεται κατά κύριο λόγο στην τρέχουσα οικονομική κρίση. Η βελτίωση των οικονομικών συνθηκών δεν θα απαλλάξει την ελληνική κοινωνία από τον ήδη εγκατεστημένο δεξιό εξτρεμισμό. Η δύναμή του ανάγεται περισσότερο στην ιδεολογική πενία, παρά στην οικονομική δυσπραγία. Η ΧΑ δεν ακυρώνεται με απαγορεύσεις ή αστυνομικά μέτρα. Σε ένα πολιτικό κίνημα το οποίο αμφισβητεί την καθεστηκυία τάξη, η μεμονωμένη καταστολή διευκολύνει την ανάδειξη πολιτικών στελεχών, την ριζοσπαστικοποίηση, την ενίσχυση της εσωτερικής συνοχής, την ηρωοποίηση. Προετοιμάζει, επίσης, ένα σκληραγωγημένο «στρατό», ικανό να ασκήσει επαναστατική βία όταν προκύψουν ευνοϊκές συνθήκες.

Το υπόβαθρο της ακροδεξιάς πολιτικής ανέλιξης είναι πολιτισμικό· έρχεται ως συνέπεια της αστοχίας του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Πλείστοι όσοι νέοι Έλληνες αποφοιτούν από τα σχολεία, χωρίς τα βασικά νοητικά εφόδια ώστε να διακρίνουν θεμιτό και αθέμιτο στον πολιτικό λόγο και πράξη. Άγλωσσοι, ανίκανοι να διατυπώσουν συγκροτημένη σκέψη, χωρίς στοιχειώδη ιστορική παιδεία, χωρίς αίσθηση των κλιμάκων του χρόνου, χωρίς κριτήρια και πνευματική πειθαρχία κινούνται εύκολα από το ένα άκρο στο άλλο· υιοθετούν ή ανέχονται απόψεις οι οποίες τους τοποθετούν, έστω και εν αγνοία τους, εκτός της πολιτισμένης ανθρωπότητας.

Χωρίς υπευθύνους και ενημερωμένους πολίτες, καμιά κοινωνία δεν μπορεί να αντιμετωπίσει κρίσεις και δυσκολίες. Η έμφαση στην χρησιμοθηρία και στην ήσσονα προσπάθεια κατέστρεψε την κατ' εξοχήν αποστολή του εκπαιδευτικού συστήματος: να προετοιμάζει την διαδοχή των γενεών στον πολιτικό και κοινωνικό βίο.

Οι όποιες μεταρρυθμιστικές διορθωτικές απόπειρες έχουν αποτύχει. Η κοινωνία δεν υποστήριξε καμία σχετική προσπάθεια. Η κοινή γνώμη, στραμμένη στην προσοδοθηρική λογική και επηρεασμένη από ξεπερασμένες παιδαγωγικές και εκπαιδευτικές θεωρίες, δεν μπόρεσε να κατανοήσει τα διακυβεύματα.

Οι συλλογικές νοοτροπίες δεν μεταβάλλονται με διδάγματα και νουθεσίες· αλλά μετά από επώδυνες εμπειρίες. Οι πρόσφατες οικονομικές ταλαιπωρίες ήδη κλονίζουν τις ριζωμένες πεποιθήσεις. Οι εκπαιδευτικές παραμορφώσεις είναι πλέον ορατές σε όλα τα πεδία: ατομικά, συλλογικά, πολιτικά. Οι προϋποθέσεις για μια εκ βάθρων αναθεώρηση του συστήματος έχουν συσσωρευτεί. Ρόλος της ηγεσίας είναι κατ' αρχήν να διακρίνει και να αναγνωρίσει το πρόβλημα. Κατόπιν, πρέπει να εξηγήσει στους πολίτες, με σαφήνεια και πειθώ, την αιτιώδη σχέση ανάμεσα στο εκπαιδευτικό έλλειμμα και τις απειλητικές του συνέπειες.

Γιώργος Πρεβελάκης

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Εστία».