Η δύναμη της πειθούς

«Εκείνη που ποτέ δεν δέχθηκε απόρριψη» είναι, όπως μας λέει ο Αισχύλος, η Πειθώ, η συνοδός της Αφροδίτης. Για να πετύχει τέτοιου είδους σαγήνη, η Πειθώ προσφεύγει στην τρυφερότητα, στη γλυκύτητα, στη μειλίχια έλξη. Ωστόσο ο Ησίοδος, ο οποίος μιλάει έτσι, προσθέτει ότι τρυφερότητα, γλυκύτητα και μειλίχια έλξη δεν είναι ποτέ δεδομένες χωρίς «απατηλές λέξεις και δελεαστικούς λόγους». Προβάλλοντας έτσι με τη διπλή της όψη, κακά και αγαθή ανάλογα με την περίπτωση, η Πειθώ αντιπροσωπεύει στην ερωτική ζωή το παιχνίδι των απατηλών εμφανειών που επιτρέπει την κατάκτηση και την προσέλκυση χάρη σε μια κρυφή βία. Παιχνίδια, υπολογισμοί και στρατηγική των σημείων χαρακτηρίζουν την Πειθώ: σε αυτήν προσφεύγει η Ήρα, για παράδειγμα, όταν θέλει να ξυπνήσει στον Δία την ερωτική επιθυμία. Λέξεις απατηλές και λόγοι δελεαστικοί που δημιουργούν την έλξη.

Η Πειθώ πείθει, και η παθητική φωνή του ρήματος πείθω στα ελληνικά σημαίνει «υπακούω». […] Ο ενεργητικός ενεστώς του πεύθω, «πείθω», εμφανίστηκε αρκετά καθυστερημένα επί του πεύθομαι, «υπακούω». […] Στα ελληνικά το ρήμα πεύθομαι, «αφήνομαι να πειστώ, υπακούω», επιτρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η πειθώ ισοδυναμεί με ή καταλήγει στην υπακοή και συνυποθέτει κάποιου είδους καταναγκασμό. Έτσι ώστε το πείθω ισοδυναμεί με το «κάνω κάποιον να με υπακούσει».

Ένα παράδειγμα αυτών που λέμε θα συναντήσουμε στο Εγκώμιο της Ελένης. Εκεί ο Γοργίας προσπαθεί να απαλλάξει από κάθε κατηγορία την ωραιοτάτη κόρη της Λήδας και του Τυνδάρεω που φυγαδεύτηκε στην Τροία. «Έκανε ότι έκανε είτε από απόφαση της Τύχης, θέλημα των θεών ή σχέδιο της Μοίρας, είτε επειδή την άρπαξαν βίαια ή την έπεισαν με λόγια». Η τελευταία από τις πιθανότητες είναι που μας ενδιαφέρει. «Αν ήταν τα λόγια αυτά που την έπεισαν κι εξαπάτησαν το πνεύμα της, δεν είναι δύσκολο να την υπερασπιστούμε και με τον τρόπο αυτό να την αθωώσουμε».

Η λέξη, ο λόγος, είναι για τον Γοργία ένας κραταιός κύριος, ο οποίος μ’ ένα πολύ μικρό και σχεδόν αόρατο σώμα επιτυγχάνει επιδράσεις απόλυτα θεϊκές. Μπορεί, πράγματι, να εξαλείψει τον φόβο, να καταστείλει τη θλίψη, να εμπνεύσει χαρά, να αυξήσει τη συμπόνια.

Η Ελένη βρίσκεται υπό την έλξη της τελεσφόρας λέξης. «Η δύναμη της υποβολής καταλαμβάνει τη θέληση της ψυχής, την εξουσιάζει, την πείθει και τη μεταμορφώνει μέσω της σαγήνης». Σε αυτή τη βάση, δυνάμει αυτού του χαρακτηριστικού της Πειθούς, ο Γοργίας αθωώνει την Ελένη: «Επομένως η δύναμη της πειθούς, από την οποία γεννήθηκε το σχέδιο στο μυαλό της Ελένης, είναι αδύνατο να αποκρουστεί και για το λόγο αυτό δεν χρειάζεται μομφή, αφού έχει την ίδια δύναμη με το πεπρωμένο. Πράγματι, ο λόγος ο οποίος πείθει την ψυχή υποχρεώνει σοβαρά την ψυχή που έχει πείσει να υπακούει στα θελήματά του και να εκτελεί ότι του προστάζει».

Jorge Lozano, Σχήματα αποπλάνησης. Από τον τόμο Φιλοσοφία και Σεξουαλικότητα.

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΟΞΥ, 2003, σελ. 211- 213)