Ο Κοινωνικός Δαρβινισμός

[…] Έγινε αποδεκτό ότι ένας από τους πρώτους συγγραφείς που υπερασπίστηκαν τον «κοινωνικό δαρβινισμό» δεν ήταν ο ίδιος ο Δαρβίνος, αλλά ο Άγγλος φιλόσοφος Herbert Spencer (1820-1903), […] Είναι εξάλλου αυτός που επινόησε (το 1862), την έκφραση «επιβίωση (ή επιμονή) των πιο ικανών», που ο Δαρβίνος ξαναπήρε από τη δεύτερη έκδοση της Καταγωγής των Ειδών, για να προσδιορίσει τη φυσική επιλογή.

Χονδρικά, ο κοινωνικός δαρβινισμός θεωρεί ότι τα ανθρώπινα όντα είναι εκ φύσεως άνισα, δηλαδή σημαδεμένα με διαφορετικές έμφυτες ικανότητες, μερικές «ανώτερες», άλλες «κατώτερες». Η ζωή στην ανθρώπινη κοινωνία είναι ένας «αγώνας για την επιβίωση», λίγο πολύ όπως αυτός των ζώων στη φύση. Είναι λογικό, γιατί φυσιολογικά οι «πιο ικανοί» υπερέχουν, δηλαδή πετυχαίνουν στις επιχειρήσεις τους, γίνονται πλούσιοι, βρίσκονται σε διευθυντικές θέσεις κ.λπ., εν συντομία, κρατούν τους μοχλούς της κοινωνικής και πολιτικής εξουσίας. Και είναι φυσικό και φυσιολογικό ότι οι «λιγότερο ικανοί» απασχολούνται σε θέσεις κατώτερες, είναι εκτελεστικά όργανα κ.λπ. επιπλέον, ο H. Spencer υποστήριξε ότι τα κράτη δεν θα έπρεπε να εμποδίζουν τη φυσική διαδικασία της κοινωνιοβιολογικής επιλογής των «εκλεχτών». Τα σοσιαλιστικά μέτρα με σκοπό τη «βοήθεια στους φτωχούς» ήταν παράλογα: η επιστημονική θεωρία της φυσικής επιλογής έδειχνε ότι οι κατώτεροι, οι λιγότερο ικανοί, έπρεπε να πεθάνουν πιο γρήγορα και να αφήσουν λιγότερους απογόνους.

Ο κοινωνικός δαρβινισμός ήταν, λοιπόν, από την αρχή συνδεδεμένος με μια υποστήριξη της καπιταλιστικής κοινωνίας, με μια απολογία του οικονομικού και κοινωνικού Laisser – faire. Συνδέθηκε γρήγορα κατόπιν με τις ρατσιστικές ιδέες καθώς και αυτές της ευγονικής. Η ευγονική είναι ένα δόγμα που θεμελιώθηκε το 1883 από τον εξάδελφο του Δαρβίνου, Francis Galton (1822-1911). Είχε σκοπό να «βελτιώσει τη φυλή» (δηλαδή την ανώτερη φυλή) ενθαρρύνοντας την αναπαραγωγή των πιο προικισμένων ατόμων και αποθαρρύνοντας την αναπαραγωγή των λιγότερο ικανών. Η σύνδεση του κοινωνικού δαρβινισμού με τον «επιστημονικό» ρατσισμό έτυχε ιδιαίτερης επεξεργασίας από το Γάλλο ανθρωπολόγο Georges Vacher de Lapouge (1854-1936), ο οποίος δημοσίευσε το 1889 ένα δοκίμιο με τον τίτλο Ο Άρειος. Γι’ αυτόν η «κοινωνική επιτυχία», ήταν απόκτημα μιας φυλής και οι φυλές ήταν άνισες – ορισμένες ανώτερες, όπως οι Άρειοι, ορισμένες κατώτερες (όπως οι Εβραίοι, οι μαύροι κ.α.). Ο Lapouge επικαλούνταν τον κοινωνικό δαρβινισμό και πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ορισμένα γραπτά του Δαρβίνου ήταν στο πνεύμα του «επιστημονικού ρατσισμού». […] Το βασικό έργο του Δαρβίνου έχει ένα τίτλο πλήρως ξεκαθαρισμένο: Για την καταγωγή των ειδών μέσω της φυσικής επιλογής ή η προφύλαξη των ευνοημένων φυλών στον αγώνα για την ύπαρξη. Και στην Προέλευση του ανθρώπου ορισμένα αποσπάσματα είναι ξεκάθαρα. Ο Δαρβίνος γράφει σ’ αυτό το βιβλίο ότι υπάρχει μια ιεραρχία φυλών: οι κατώτερες, που αντιπροσωπεύονται από του «άγριους» (μαύρους της Αφρικής και της Ωκεανίας, Ινδιάνους της Ν. Αμερικής κ. α.), οι ανώτερες, που αντιπροσωπεύονται από τους πολιτισμένους, τα ευρωπαϊκά έθνη που εκπροσωπούν το «απόγειο του πολιτισμού», σύμφωνα με την έκφραση του ίδιου του Δαρβίνου. Και προσθέτει: η εξέλιξη με φυσική επιλογή είναι αυτή που οδήγησε, ανεπαίσθητα, με διαδοχικές διαβαθμίσεις, από τις κατώτερες στις ανώτερες φυλές. […]

Σύμφωνα με τον Δαρβίνο, σε όλα τα στάδια της εξέλιξης του ανθρώπινου είδους υπήρχαν πάντα δύο κατηγορίες όντων: «οι ανώτεροι πνευματικά» και οι «κατώτεροι». Από την προϊστορική εποχή, οι πρώτοι είχαν πάντα μεγαλύτερη επιτυχία […] Έτσι προόδευσε η ανθρώπινη ευφυΐα και σχηματίστηκαν οι ανώτερες φυλές. Ο Δαρβίνος αναγνώρισε εξάλλου σ’ αυτό το έργο ότι ο εξάδελφος του ο Galton έχει δίκιο: στα πιο πολιτισμένα έθνη διακινδυνεύεται το λάθος της αντίθεσης στη διαδικασία εξάλειψης με φυσική επιλογή, αφού καθιερώνονται διάφορες μορφές βοήθειας στους φτωχούς […] Και σε όλες τις τελευταίες σελίδες της Προέλευσης του ανθρώπου ο Δαρβίνος εκφράζει σαφώς τη συγκατάθεσή του στις ευγονικές ιδέες του εξαδέλφου του: «Τα μέλη του ενός και του άλλου φύλου θα έπρεπε να αποφεύγουν να παντρεύονται στην περίπτωση που υπάρχει κατωτερότητα, σωματική ή πνευματική».

Ο Alfred Russel Wallace, εξάλλου, ανέφερε ότι σε μια από τις τελευταίες συζητήσεις του με τον Δαρβίνο πριν από το θάνατό του, ο τελευταίος του είχε εκφράσει απαισιόδοξες απόψεις για το μέλλον της ανθρωπότητας, «Στο μοντέρνο μας πολιτισμό, η φυσική επιλογή δεν παίζει πια κανένα ρόλο, και δεν είναι οι περισσότερο ικανοί εκείνοι που αφήνουν τους περισσότερους απογόνους. Αυτοί που πετυχαίνουν στην πορεία για τον πλούτο δεν είναι σε καμιά περίπτωση οι καλύτεροι ή οι πιο έξυπνοι, και είναι προφανές ότι στον πληθυσμό μας θα υπάρξει εναντίωση σε κάθε γενιά προερχόμενη πολύ περισσότερο από τις κατώτερες τάξεις παρά από τις ανώτερες τάξεις. […]

Χωρίς αμφιβολία, δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι το «ρατσιστικό κράτος» που ήθελε ο Χίτλερ, όπως και το δόγμα του «ο αγώνας των φυλών», που κορυφώθηκε με την γενοκτονία των Εβραίων και των Τσιγγάνων, θεμελιώθηκε σε μεγάλο βαθμό στον κοινωνικό δαρβινισμό, στην ευγονισμό και στον επιστημονικό ρατσισμό.

Μαρσέλ Μπλαν, Οι κληρονόμοι του Δαρβίνου

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΑΧΥ, 1995, σελ. 167-169)