Εγώ, Αυτό και Υπερεγώ στο «Ψυχώ» του Χίτσκοκ

Ο Κινηματογραφικός Οδηγός για Διεστραμμένους είναι ένα γοητευτικό ταξίδι σε μερικές από τις  καλύτερες ταινίες όλων των εποχών. Με παρουσιαστή τον γνωστό Σλοβένο φιλόσοφο/ψυχαναλυτή Σλάβοϊ Ζίζεκ, ο οποίος, ενσωματωμένος κατά κάποιο τρόπο στα σκηνικά των ταινιών, μας αποκαλύπτει την κρυμμένη γλώσσα του κινηματογράφου, δείχνοντάς μας τι μπορούν οι ταινίες να πουν για εμάς τους ίδιους. Ο Ζίζεκ μας προσφέρει κάποιες από τις πιο ενδιαφέρουσες σκέψεις του για τη φαντασία, την πραγματικότητα, τη σεξουαλικότητα, την επιθυμία και την κινηματογραφική φόρμα.

Στο παρακάτω απόσπασμα, ο Σίζεκ μας αποκαλύπτει τη σχέση της διαρρύθμισης του σπιτιού όπου εκτυλίσσεται η υπόθεση στο «Ψυχώ», με τα τρία επίπεδα της υποκειμενικότητας.

Σίζεκ: Είμαστε στο κελάρι του σπιτιού της μητέρας από το «Ψυχώ». Αυτό που είναι τόσο ενδιαφέρον είναι η διαρρύθμιση του σπιτιού. … Τα γεγονότα διαδραματίζονται μέσα σε αυτό σε τρία επίπεδα, πρώτος όροφος, ισόγειο, υπόγειο. Είναι σαν να αναπαράγουν τα τρία επίπεδα της ανθρώπινης υποκειμενικότητας. Το ισόγειο είναι το Εγώ. Ο Νόρμαν συμπεριφέρεται εκεί σαν κανονικός γιος, ότι απομένει από το κανονικό εγώ του. Εκεί πάνω, είναι το Υπερεγώ. Το μητρικό υπερεγώ, επειδή η νεκρή μητέρα είναι βασικά φιγούρα του υπερεγώ. […] Και κάτω στο κελάρι, είναι το Αυτό, η δεξαμενή των αθέμιτων ενορμήσεων.

Έτσι μπορούμε να ερμηνεύσουμε το συμβάν στη μέση της ταινίας, όταν ο Νόρμαν κουβαλάει τη μητέρα του ή, όπως μαθαίνουμε στο τέλος, την μούμια, το πτώμα, τον σκελετό της μητέρας, από τον πρώτο όροφο στο κελάρι. […] Είναι σαν να την μετατοπίζει στο ίδιο του το μυαλό, ως ψυχικό μέσο από το Υπερεγώ στο Αυτό. […]

Ασφαλώς, είναι το παλιό μάθημα επεξεργασμένο ήδη από τον Φρόυντ, ότι το Υπερεγώ και το Αυτό συνδέονται βαθύτερα. Η μητέρα αρχικά διαμαρτύρεται, ως μορφή εξουσίας, […] γίνεται αισχρή, […] Το Υπερεγώ δεν είναι ένας ηθικός παράγοντας. Είναι ένας άσεμνος παράγοντας που μας βομβαρδίζει με ανήκουστες διαταγές, μας κοροϊδεύει, όταν φυσικά, δεν μπορούμε να εκπληρώσουμε τις επιθυμίες του. Όσο περισσότερο το υπακούμε, τόσο μας κάνει να νιώθουμε ένοχοι. Υπάρχει πάντα μια όψη ενός αισχρού παράφρονος στην επικράτειά του Υπερεγώ.