Οι απαρχές του εθνικισμού

Τι είναι αυτό που καθιστά την ύπαρξη των εθνών τόσο σημαντική; Κατά καιρούς εμφανίζονται μέσα στην ανθρώπινη ιστορία ποικίλες μορφές ομάδων και συσσωματώσεων που διαφοροποιούν το «εμείς» και το «αυτοί» με βάση διάφορα κριτήρια. 

Μια από αυτές είναι το έθνος. Αρκετά εκατομμύρια άνθρωποι έχουν σκοτωθεί εν ονόματι του έθνους τους, όπως συνέβη στους δύο Παγκοσμίους Πολέμους του 20^ου  αιώνα, τον πλέον βάναυσο ίσως αιώνα που γνώρισε η ανθρωπότητα. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που καθιστούν τόσο σημαντική την κατανόηση του τι είναι το έθνος: της τάσης της ανθρωπότητας, με άλλα λόγια, να χωρίζεται σε σαφώς διακριτά, και συχνά συγκρουόμενα σύνολα.

Υπάρχουν ιστορικές μαρτυρίες για ανθρώπους που δημιούργησαν ευρείες και γεωγραφικά διακριτές κοινωνίες από την αυγή κιόλας του πολιτισμού. 

Γραπτά τεκμήρια των Σουμερίων, ενός πολιτισμού που άνθησε στην περιοχή του Τίγρη και του Ευφράτη περίπου το 2.500 π. Χ., μαρτυρούν απόψεις που διαφοροποιούσαν εκείνους που προέρχονταν από τη σουμεριακή «σπορά», «των αδελφών των υιών του Σουμέρ», από τους ξένους και αλλοφύλους.

Οι Αιγύπτιοι το 16^ο αιώνα π. Χ. διαχώριζαν σαφώς τον εαυτό τους από τους «Ασιατικούς» στα ανατολικά και τους Νούβιους στα νότια.

Εγώ [ο αιγύπτιος Φαραώ Ka-more] επιθυμώ να γνωρίζω τι στόχο εξυπηρετεί η δύναμή μου … κάθομαι εδώ [στις Θήβες] ενώ ένας Ασιανός και ένας Νούβιος κατέχουν ο καθένας ένα κομμάτι από την Αίγυπτο … κανείς δεν μπορεί να κατοικήσει ήσυχος όταν οι φόροι των αγρίων τον απογυμνώνουν … Θα παλέψω μαζί τους και θα τους ξεκοιλιάσω. Θέλω να σώσω την Αίγυπτο και να συντρίψω τους Ασιανούς.

Λόγος του Φαραώ Ka-mose (1553-1550 π. Χ.)

Γραπτές πηγές από την αρχαία Κίνα προχωρούσαν, αρκετά καθαρά, στη διάκριση μεταξύ της ανωτερότητας των Κινέζων κι εκείνων των λαών που πιστεύονταν ότι ήταν κάτι λιγότερο από άνθρωποι και τους οποίους οι πηγές ονομάζουν Di και Rohn.

Το δέκατο κεφάλαιο του βιβλίου της Γενέσεως αναγνωρίζει τις γεωγραφικές και γλωσσικές διαφοροποιήσεις της ανθρωπότητας κάτω από τον όρο goyim.

Ούτοι υιοί Σημ, εν τοις φυλές αυτών, κάτα γλώσσας αυτών, εν τοις χώραις αυτών, και εν τοις έθνεσιν [goyim] αυτών. Αύται αι φυλαί υιών Νώε κατά γενέσεως αυτών, κατά έθνη [goyim] αυτών.

Γένεσις Ι΄ 31-32

Τον 5^ο αιώνα π. Χ. ο Ηρόδοτος διακήρυξε την ύπαρξη ενός κοινού αισθήματος ανάμεσα στους Έλληνες.

Μοιραζόμαστε όλοι μας την ιδιότητα του Έλληνα: έχουμε το ίδιο αίμα και την ίδια γλώσσα· αυτά τα μνημεία των θεών ανήκουν σε εμάς από κοινού, τόσο στους Λακεδαιμονίους όσο και στους Αθηναίους, και οι θυσίες από κοινού, και έχουμε έθιμα που δημιούργησε η κοινή μας ανατροφή.

Ηροδότου, Ιστορίαι

Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης διαχώριζαν τους ανθρώπους σε Έλληνες και Βαρβάρους. Ο όρος «Βάρβαρος», ως συλλογικός προσδιορισμός, αφορμάται μάλλον από τις ακατάληπτες για τους Έλληνες γλώσσες που μιλούσαν οι λαοί της Μικράς Ασίας. Όμως μετά τους Περσικούς πολέμους ο όρος αυτός απέκτησε ένα υποτιμητικό νόημα που κρατάει μέχρι σήμερα. Στην ιδανική πολιτεία του Πλάτωνα υπάρχει η αναφορά στο κοινό αίσθημα που ένωνε όλους όσοι είχαν γεννηθεί Έλληνες σαν να ήταν μέλη μιας και της αυτής οικογένειας. Ο Πλάτων βασικά υποστήριζε ότι οι Βάρβαροι δεν ήταν μόνο ξένοι για τους Έλληνες αλλά και εχθροί τους κατά φύση.

Λέω δηλαδή πως η ελληνική φυλή είναι συγγενής και έχει την ίδια καταγωγή, ενώ είναι ξένη προς τους βαρβάρους και αλλογενείς. Θα πούμε λοιπόν πως οι Έλληνες πολεμούν στη μάχη προς τους βαρβάρους και από τη φύση είναι εχθροί και την έχθρα αυτή πρέπει να την ονομάσουμε πόλεμο.

Πλάτωνος, Πολιτεία Ε΄, 470c 1-7

Με τον όρο γένος ο Πλάτων αναφέρεται στο κοινό αίσθημα όλων όσοι είχαν γεννηθεί Έλληνες. Ποιος είναι άραγε ο χαρακτήρας αυτών των κοινωνιών που προσδιορίζονται από τέτοιου είδους όρους, όπως ο βιβλικός goy και ο ελληνικός γένος; Κατά κύριο λόγο οι κοινωνίες αυτές είχαν να κάνουν με τα στοιχεία της γέννησης, του γεωγραφικού χώρου και μιας κάποιου είδους συγγένειας.

Steven Grosby, Εθνικισμός

(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, 2006, σελ. 1-3)