Ο άνθρωπος: ένας πίθηκος που παραμένει νέος;

Ο S.J. Gould θύμισε το 1977 σ’ ένα σπουδαίο βιβλίο, το Ontogeny and Phylogeny, ότι ο άνθρωπος διαφέρει από το χιμπατζή ως προς μια έντονη επιβράδυνση της ανάπτυξής του. Πρέπει να γνωρίζουμε ότι ο άνθρωπος και ο χιμπατζής περνάνε τα ίδια στάδια εμβρυικής ανάπτυξης και ότι το έμβρυο του Χιμπαντζή μοιάζει πολύ με το ανθρώπινο έμβρυο. Μετά τη γέννηση, ο νεαρός χιμπατζής θυμίζει ακόμη νεαρό άνθρωπο. Αλλά στη συνέχεια οι μορφολογικές διαφορές γίνονται σημαντικές κι ένας ενήλικας χιμπατζής δεν μοιάζει παρά ελάχιστα στον άνθρωπο.

Για τον S. J. Gould, ο ενήλικας άνθρωπος παρουσιάζει μορφολογικά χαρακτηριστικά που ο χιμπατζής έχει προσωρινά κατά τη διάρκεια της εμβρυικής ανάπτυξης ή λίγο καιρό μετά τη γέννηση. Θα μπορούσε ίσως κατά κάποιο τρόπο να θεωρηθεί σαν ένα έμβρυο του χιμπατζή ή ένας πολύ νεαρός χιμπατζής που μεγάλωσε τόσο, όπως είναι κατά την περίοδο ενηλικίωσης (δηλαδή, ένας χιμπατζής που παραμένει αορίστως στη νεαρή κατάσταση)! […] Είναι πιθανό, τελικά, ότι η εμφάνιση του Homo habilis (το πρώτο είδος του γένους Homo) ανταποκρίθηκε σε μια μετάλλαξη των ρυθμιστικών γονιδίων της ανάπτυξης με αποτέλεσμα σοβαρή επιβράδυνση του συνόλου της ανάπτυξης πριν και μετά τη γέννηση. Μπορούμε να προσεγγίσουμε τη σπουδαιότητα αυτού του γεγονότος συγκρίνοντας το σύγχρονο άνθρωπο και το χιμπατζή.

Η οστέωση στο νεογέννητο άνθρωπο είναι πιο αργή σε σχέση μ’ αυτήν που παρατηρείται στο νεογέννητο χιμπατζή. Τα ανθρώπινο βρέφος αρχίζει να περπατάει γύρω στους 10-12 μήνες, όταν το βρέφος του χιμπατζή αρχίζει να κινείται μόνο του γύρω στους 6 μήνες. Ο μικρός άνθρωπος δεν βγάζει τα πρώτα του δόντια παρά ανάμεσα στους 6 και 24 μήνες, σε αντίθεση με τους 3 έως 13 μήνες στο χιμπατζή. Η περίοδος της εφηβείας ξεκινά γύρω στα 13 χρόνια στο ανθρώπινο είδος, ενώ στα 9 στο χιμπατζή. Η περίοδος ανάπτυξης δεν σταματάει πριν από τα 20 χρόνια στον άνθρωπο, ενώ παύει στα 11 χρόνια στο χιμπατζή (ο τελευταίος έχει διάρκεια ζωής περίπου 45 χρόνια, ενώ ο άνθρωπος γύρω στα 75).

Το βρέφος χιμπατζής χαρακτηρίζεται από εμφάνιση παράξενα 

ανθρώπινη: παρατηρήστε αυτή τη φωτογραφία πόσο σημαντικός είναι 

ο όγκος του κρανίου σε σχέση με το πρόσωπο, σε τέτοιο σημείο που το

μέτωπο δείχνει κάθετο πάνω από τα μάτια, πόσο το πρόσωπο είναι 

πεπλατυσμένο (μη σχηματίζοντας «ρύγχος»). Αντίθετα, στον ενήλικο

χιμπατζή όλα τα «ανθρώπινα» χαρακτηριστικά έχουν χαθεί. Γι’ αυτό 

μπορούμε να πούμε ότι ο άνθρωπος ισοδυναμεί με έναν πίθηκο 

που παραμένει νέος.

Μια άλλη σημαντική διαφορά στην ανάπτυξη του σύγχρονου ανθρώπου και του χιμπατζή αναφέρεται στην ταχύτητα ανάπτυξης του εγκεφάλου: στο νεογέννητο άνθρωπο, ο εγκέφαλος δεν αντιπροσωπεύει παρά το 23% του βάρους που θα φτάσει στην ενηλικίωση, έναντι του 40% στο νεογέννητο χιμπατζή. Δηλαδή, ο εγκέφαλος συνεχίζει να αναπτύσσεται μετά τη γέννηση με αναλογίες πολύ πιο σημαντικές στον άνθρωπο απ’ ότι στο χιμπατζή. Όπου ο μέσος όρος όγκου του εγκεφάλου του ενήλικου ατόμου είναι 1.350 cm³ στον πρώτο έναντι 400 cm³ στο δεύτερο.

Η επιβράδυνση της ανάπτυξης εξηγεί όχι μόνο το ότι ο όγκος του ανθρώπινου εγκεφάλου γίνεται τελικά τριπλάσιος σε σύγκριση μ’ αυτόν του χιμπατζή, αλλά και το ότι ο πρώτος διατηρεί στην ενήλικη κατάσταση χαρακτηριστικά της μορφολογίας του εμβρύου ή του πολύ νέου χιμπαντζή: στον τελευταίο, οι αναλογίες του κρανίου σε σχέση με το πρόσωπο, η ανάπτυξη του μετώπου κ.λπ. είναι πραγματικά πολύ κοντά σ’ αυτές του ενήλικου ανθρώπου. Τελικά ο ενήλικας άνθρωπος παρουσιάζει στη μορφολογία του μια σειρά χαρακτηριστικών, […] που παραπέμπουν στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης του χιμπατζή (αυτός δεν αποκτά το τρίχρωμα του παρά τις τελευταίες στιγμές της εγκυμοσύνης). […]

Τελικά, είναι αλήθεια ότι το πρώτο είδος του γένους Homo πρέπει να εμφανίστηκε με «γενετική επανάσταση», η οποία άλλαξε τα χρωμοσώματα και αφορά τα ρυθμιστικά γονίδια της ανάπτυξης […]

Μαρσέλ Μπλαν, Οι κληρονόμοι του Δαρβίνου

(ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΑΧΥ, 1995, σελ. 138-141)