Σκέψη και Αντίληψη

Στο 18ο επεισόδιο (When Worlds Collide) της τέταρτης σεζόν της τηλεοπτικής σειράς "Numb3rs", με το παράδειγμα της γκραβούρας του Μ.Σ. Έσερ «Άγγελοι και δαίμονες», αναλύεται το πως η αντίληψή μας επηρεάζεται από τη σκέψη μας:

Η γκραβούρα του Μ.Σ. Έσερ «Άγγελοι και δαίμονες», είναι ένα κλασικό παράδειγμα εφέ αντικειμένου – φόντου στην αντίληψη.

Το πώς βλέπουμε τα πράγματα καθορίζεται από την προδιάθεσή μας.

Στους Αγγέλους και Δαίμονες του Έσερ, o καθένας μπορεί να δει είτε μαύρους δαίμονες ή λευκούς αγγέλους.

Η αντίληψή μας επηρεάζεται από τη σκέψη μας.

Αισιοδοξία και απαισιοδοξία

Πρέπει να παρατηρήσουμε πως, πολύ συχνά, η αισιοδοξία δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά ένας τρόπος να υπερασπίζεται κανένας την τεμπελιά του, την ανευθυνότητά του, τη θέλησή του να μην κάνει τίποτα.

Είναι επίσης μια μορφή μοιρολατρίας και μηχανιστικής αντίληψης. Υπολογίζει κανείς πάνω σε παράγοντες έξω από τη θέλησή του και τη δραστηριότητά του, τους εξυψώνει, φαίνεται πως φλέγεται από ιερό ενθουσιασμό. Και ο ενθουσιασμός δεν είναι παρά η εξωτερική λατρεία των φετίχ. Απαραίτητη η αντίδραση που πρέπει να έχει σαν αφετηρία τη λογική.

Ο μόνος δικαιολογημένος ενθουσιασμός είναι εκείνος που συνοδεύει την ικανή θέληση, την ικανή δράση, την πλούσια εφευρετικότητα σε συγκεκριμένες πρωτοβουλίες που μεταβάλλουν την υπάρχουσα πραγματικότητα.    

Αντόνιο Γκράμσι (1891-1937)

SCRIPTA MANENT: Εγχειρίδιον Πολιτικής Παιδείας

Ανθολόγος: Λουκάς Αξελός 

(ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ, 2013, σ.28)

Η αρρώστια του νου

Οι δεύτερες σκέψεις

Άνταμ Σμιθ ή Τόμας Χομπς;

[…] Μια διαφορετικού είδους σύγκρουση μεταξύ του ατόμου και της κοινωνίας αποκαλύπτεται σε ένα δίλημμα που επινόησε ο μελετητής της λογικής Robert Wolf, και το οποίο σχετίζεται με το πολύ γνωστότερο δίλημμα του κρατούμενου, που θα εξετάσουμε σε λίγο. Και τα δύο δείχνουν ότι ενεργώντας κανείς σύμφωνα με το συμφέρον του δεν εξυπηρετεί πάντα το συμφέρον του με τον καλύτερο τρόπο.

Φανταστείτε ότι εσείς και είκοσι περιστασιακοί γνωστοί σας βρίσκεστε μαζί σε ένα δωμάτιο, μετά από πρόσκληση ενός εκκεντρικού φιλάνθρωπου. Κανένας από σας δεν έχει τρόπο να επικοινωνήσει με τους άλλους και καθένας από σας έχει την εκλογή να πατήσει ή να μην πατήσει ένα μικρό κουμπί που βρίσκεται μπροστά του.

Εάν όλοι σας αποφύγετε να πατήσετε το κουμπί, καθένας σας θα πάρει 10.000 δολάρια από τον φιλάνθρωπο. Αλλά εάν ένας τουλάχιστον πατήσει το κουμπί, εκείνοι από την ομάδα που το πάτησαν θα πάρουν 3.000 δολάρια και εκείνοι που απέφυγαν να το πατήσουν δεν θα πάρουν τίποτα. Το ερώτημα είναι, εσείς πατάτε το κουμπί για να πάρετε σίγουρα τα 3.000 δολάρια ή αποφεύγετε να το πατήσετε και ελπίζετε ότι όλοι οι άλλοι της ομάδας θα κάνουν το ίδιο, ώστε καθένας σας να πάρει τα 10.000 δολάρια.

Οποιαδήποτε και αν είναι η απόφασή σας, είναι δυνατό με την αλλαγή των ποσών ή του αριθμού των συμμετεχόντων, να πεισθείτε να αλλάξετε απόφαση. Στην περίπτωση που αποφασίζατε να πατήσετε το κουμπί, θα είχατε 100.000 προς 3.000 δολάρια. Στην περίπτωση που αποφεύγατε να το πατήσετε, θα είχατε μάλλον αντιστρέψει την απόφαση σας εάν τα ποσά ήταν 10.000 δολάρια προς 9.500 δολάρια.

Υπάρχουν κι άλλοι τρόποι να μεγαλώσει το στοίχημα. Αντικαταστήστε τον εκκεντρικό φιλάνθρωπο με έναν πανίσχυρο σαδιστή. Εάν κανένα μέλος της ομάδας δεν πατήσει το κουμπί, θα επιτρέψει σε όλους να φύγουν αβλαβείς. Εάν όμως μερικοί από σας πατήσουν το κουμπί, αυτοί που το πάτησαν θα αναγκαστούν από το σαδιστή να παίξουν ρώσικη ρουλέτα με 95% πιθανότητα επιβίωσης, ενώ αυτοί που δεν το πάτησαν θα σκοτωθούν αμέσως. Άραγε εσείς πατάτε το κουμπί και δέχεστε την 95% πιθανότητα επιβίωσης, αναλαμβάνοντας την ευθύνη να οδηγήσετε έμμεσα άλλους στο θάνατο, ή καταπολεμάτε το φόβο σας και δεν πατάτε το κουμπί, ελπίζοντας ότι κανένας από τους άλλους δεν θα υποκύψει στο φόβο του;

Το δίλημμα του Wolf εμφανίζεται συχνά σε καταστάσεις όπου φοβόμαστε ότι θα μείνουμε πίσω εάν δεν φροντίσουμε για το συμφέρον μας.

Ας πάρουμε τώρα την περίπτωση δύο γυναικών που πρέπει να κάνουν μια σύντομη, βιαστική συναλλαγή (ας υποθέσουμε ότι διακινούν ναρκωτικά). Οι γυναίκες ανταλλάσσουν δύο γεμάτες χαρτοσακούλες στη γωνία ενός δρόμου και φεύγουν γρήγορα, προτού να ελέγξουν το περιεχόμενο της σακούλας που πήρε καθεμιά τους. Πριν από τη συνάντηση, καθεμιά τους έχει την ίδια επιλογή: να βάλει μέσα στη σακούλα της το αντικείμενο αξίας που η άλλη θέλει (συνεργατική επιλογή) ή να τη γεμίσει με ψιλοκομμένες εφημερίδες (ατομικιστική επιλογή). Εάν συνεργαστούν μεταξύ τους, καθεμιά θα πάρει αυτό που θέλει, αλλά με κάποιο λογικό κόστος. Εάν η Α γεμίσει τη σακούλα της με ψιλοκομμένες εφημερίδες και η Β δεν κάνει το ίδιο, η Α θα πάρει αυτό που θέλει χωρίς κανένα κόστος και η Β θα εξαπατηθεί. Εάν και οι δύο γεμίσουν τις σακούλες τους με ψιλοκομμένες εφημερίδες, καμία δεν θα πάρει αυτό που θέλει, αλλά και καμία δεν θα εξαπατηθεί.

Το καλύτερο αποτέλεσμα για τις γυναίκες ως ζεύγος είναι να συνεργαστούν μεταξύ τους. Η Α όμως μπορεί να σκεφτεί τα εξής: Εάν η Β κάνει τη συνεργατική επιλογή, μπορώ να πάρω αυτό που θέλω χωρίς κανένα κόστος κάνοντας την ατομικιστική επιλογή. Απ' την άλλη, εάν η Β κάνει την ατομικιστική επιλογή, τουλάχιστον δεν θα εξαπατηθώ εάν κι εγώ την κάνω. Έτσι, ανεξάρτητα από το τι θα κάνει η Β, το συμφέρον μου είναι να κάνω την ατομικιστική επιλογή και να της δώσω μια σακούλα γεμάτη εφημερίδες. Η Β μπορεί βεβαίως να σκεφτεί με τον ίδιο τρόπο, οπότε είναι πιθανό να καταλήξουν και οι δύο να ανταλλάσσουν άχρηστες σακούλες με ψιλοκομμένες εφημερίδες.

Μια παρόμοια κατάσταση μπορεί να εμφανιστεί σε νόμιμες επιχειρηματικές συναλλαγές, ή εντέλει σε όλα σχεδόν τα είδη ανταλλαγής.

Το δίλημμα του κρατουμένου οφείλει το όνομά του σε ένα σενάριο, τυπικά ταυτόσημο με το παραπάνω, όπου δύο άντρες ύποπτοι για ένα σοβαρό αδίκημα, συλλαμβάνονται ενώ διαπράττουν κάποιο μικρό παράπτωμα. Τους χωρίζουν για να τους ανακρίνουν και στον καθένα προσφέρεται η επιλογή είτε να ομολογήσει το σοβαρό έγκλημα εμπλέκοντας το σύντροφό του είτε να μη μιλήσει. Εάν και οι δύο δεν μιλήσουν, θα πάνε και οι δύο στη φυλακή για ένα μόνο χρόνο. Εάν ο ένας ομολογήσει και ο άλλος όχι, αυτός που ομολόγησε θα ανταμειφθεί με την απελευθέρωση του, ενώ ο άλλος θα καταδικαστεί σε πέντε χρόνια φυλακή. Εάν ομολογήσουν και οι δύο, θα πρέπει καθένας να πάρει από τρία χρόνια φυλακή. Η συνεργατική επιλογή είναι να μη μιλήσουν ενώ η ατομικιστική επιλογή είναι να ομολογήσουν.

Το δίλημμα έγκειται και πάλι στο ότι εκείνο που είναι καλύτερο γι' αυτούς ως ζεύγος, να μη μιλήσουν και να περάσουν ένα χρόνο στη φυλακή, αφήνει καθέναν τους εκτεθειμένο στο χειρότερο ενδεχόμενο, να πιαστεί κορόιδο και να περάσει πέντε χρόνια στη φυλακή. Το αποτέλεσμα είναι ότι μάλλον θα ομολογήσουν και οι δύο, και θα περάσουν τρία χρόνια στη φυλακή.

Και λοιπόν; Η ελκυστικότητα του διλήμματος δεν έχει βεβαίως καμιά σχέση με κάποιο ενδιαφέρον μας για γυναίκες που διακινούν ναρκωτικά ή για το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης. Έχει μάλλον να κάνει με το ότι παρέχει το λογικό πλαίσιο για πολλές καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε στην καθημερινή ζωή. Είτε είμαστε επιχειρηματίες σε μια ανταγωνιστική αγορά, ή σύζυγοι σε ένα γάμο, ή υπερδυνάμεις σε έναν αγώνα εξοπλισμών, οι επιλογές μας μπορούν συχνά να διατυπωθούν με τους όρους του διλήμματος του κρατουμένου. Δεν υπάρχει πάντα μια σωστή απάντηση, αλλά τα συμμετέχοντα μέλη θα έχουν καλύτερη τύχη ως ζεύγη, εάν καθένα αντισταθεί στον πειρασμό να προδώσει το άλλο και αντί γι' αυτό συνεργαστεί μαζί του ή του παραμείνει πιστό. Εάν και τα δύο μέλη επιδιώξουν να ικανοποιήσουν αποκλειστικά τα ατομικά τους συμφέροντα, η κατάληξη είναι χειρότερη απ' ό,τι εάν και τα δύο συνεργαστούν. Το αόρατο χέρι του Άνταμ Σμιθ, που εξασφαλίζει ότι οι ατομικιστικές επιδιώξεις επιφέρουν συλλογική ευημερία, παρουσιάζεται σ' αυτές τις συνθήκες εντελώς παράλυτο.

Μια κάπως διαφορετική κατάσταση είναι εκείνη όπου δύο συγγραφείς πρέπει να σχολιάσουν δημόσια ο ένας το βιβλίο του άλλου. Εάν αποτείνονται στο ίδιο περιορισμένο ακροατήριο, αποκομίζει κανείς ένα ορισμένο όφελος αποδοκιμάζοντας το βιβλίο του άλλου τη στιγμή που το δικό του βιβλίο επαινείται, και αυτό το ατομικιστικό όφελος είναι μεγαλύτερο από εκείνο που θα απέφερε ο αμοιβαίος έπαινος, το οποίο με τη σειρά του είναι μεγαλύτερο από την αμοιβαία αποδοκιμασία. Έτσι, η επιλογή του επαίνου ή της αποδοκιμασίας είναι κάτι σαν το δίλημμα του κρατουμένου. (Λέμε «κάτι σαν» επειδή θα έπρεπε να υπάρχουν πιο βαρύνοντα κριτήρια, όπως η αξία των υπό συζήτηση βιβλίων.)

Υπάρχει εκτεταμένη φιλολογία πάνω στο θέμα των διλημμάτων του κρατουμένου. Το διμελές δίλημμα του κρατουμένου μπορεί να επεκταθεί σε μια κατάσταση όπου υπάρχουν πολλοί άνθρωποι, και ο καθένας έχει την επιλογή, είτε να έχει μια μικροσκοπική συμβολή στο κοινό καλό ή μια ογκώδη στο προσωπικό του κέρδος. Αυτό το πολυμελές δίλημμα του κρατουμένου είναι χρήσιμο στην κατασκευή μοντέλων για συνθήκες όπου το ζήτημα είναι η οικονομική αξία ακαθόριστων αγαθών όπως το καθαρό νερό, ο αέρας και ο χώρος.

Προσφέροντας μια άλλη παραλλαγή, ο πολιτικός επιστήμονας Robert Axelrod έχει μελετήσει την περίπτωση κατά την οποία το δίλημμα του κρατουμένου διαρκώς επαναλαμβάνεται, καθώς οι δύο γυναίκες-βαποράκια (ή οι επιχειρηματίες, ή οι σύζυγοι, ή οι υπερδυνάμεις, ή οτιδήποτε) συναντώνται ξανά και ξανά για να διεκπεραιώσουν τη συναλλαγή τους. Υπάρχει εδώ ένας σοβαρός λόγος που επιτάσσει τη συνεργασία και όχι την προδοσία της άλλης πλευράς: μάλλον θα βρεθείτε να ξαναέχετε δουλειές μαζί.

Επειδή, σε σημαντικό βαθμό, όλες σχεδόν οι κοινωνικές συναλλαγές έχουν μέσα τους κάτι από το δίλημμα του κρατουμένου, ο χαρακτήρας μιας κοινωνίας καθρεφτίζεται στο ποιες από αυτές τις συναλλαγές οδηγούν σε συνεργασία μεταξύ των πλευρών και ποιες όχι. Εάν τα μέλη μιας συγκεκριμένης «κοινωνίας» δεν συμπεριφέρονται ποτέ συνεργατικά, οι ζωές τους θα είναι μάλλον, σύμφωνα με τα λόγια του Τόμας Χομπς, «μοναχικές, φτωχές, αποκρουστικές, κτηνώδεις και σύντομες».

John Allen Paulos, ΑΡΙΘΜΟΦΟΒΙΑ: Ο μαθηματικός αναλφαβητισμός και οι συνέπειες του 

(ΕΚΔΟΣΕΙΣΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ, 1991, σ. 149-153)

Τα αποτελέσματα της άγνοιας του ταλαντούχου ρήτορα

Πλάτων, Φαίδρος (260a-c) 

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Αν εγώ σε έπειθα να αποκτήσεις ένα άλογο για να αποκρούεις τους εχθρούς σου, και αν και οι δύο δεν ξέραμε τίποτα σχετικά με τα άλογα, αλλά συνέβαινε να ξέρω απλώς αυτό για σένα, ότι ο Φαίδρος θεωρεί άλογο εκείνο από τα ήμερα ζώα που έχει τα πιο μεγάλα αυτιά. . .

ΦΑΙΔΡΟΣ. Σωκράτη, αυτό θα ήταν γελοίο.

ΣΩ. Όχι ακόμα, αλλά στην περίπτωση πια που σοβαρά θα επιχειρούσα να σε πείσω, συνθέτοντας έναν επαινετικό λόγο για το γαϊδούρι, ονομάζοντας το άλογο και υποστηρίζοντας ότι αξίζει το καθετί αυτό το ζώο, να το έχει κανείς δικό του και στο σπίτι του και για τις εκστρατείες, και ότι είναι χρήσιμο για να πολεμά κανείς όντας επάνω του και, επίσης, ικανό να μεταφέρει αποσκευές και ωφέλιμο σε πολλά άλλα.

ΦΑΙ. Τότε πια θα ήταν εντελώς γελοίο.

ΣΩ. Άραγε δεν είναι καλύτερο να είναι κανείς γελοίος και φίλος, παρά ικανός και εχθρός;

ΦΑΙ. Έτσι φαίνεται.

ΣΩ. Όταν λοιπόν ο ταλαντούχος ρήτορας, αγνοώντας τα σχετικά με το καλό και το κακό, παραλάβει μια πόλη που βρίσκεται στην ίδια άγνοια και την πείθει, επαινώντας όχι πια τη σκιά του γαϊδάρου σα σκιά του αλόγου, αλλά το κακό σα να είναι καλό, και, έχοντας μελετήσει τις απόψεις που επικρατούν στο πλήθος, το πείσει να κάνει τα κακά αντί τα καλά πράγματα, ποιον καρπό νομίζεις ότι θα θερίσει, ύστερα από αυτά, η ρητορική, από εκείνους που έσπειρε;

ΦΑΙ. Όχι , βέβαια, πολύ καλό καρπό.

(Εκδόσεις Ζήτρος, 2007)

Σωκράτης: Ο άδικος είναι δυστυχής

Η Τετραφάρμακος του Επίκουρου

Ο Επίκουρος συνοψίζει με μια καίρια διατύπωση τις κύριες θέσεις της ηθικής του θεωρίας ως μιας τετραπλής αρχής που οριοθετεί τον χώρο της ηθικής με μοναδική διαύγεια και αξεπέραστη οικονομία μέσων:

«Ο θεός δεν είναι επίφοβος, τον θάνατο δεν τον αισθανόμαστε∙ εύκολα αποκτιέται το καλό, και εύκολα αντέχεται το κακό» 

(ἄφοβον ὁ θεός, ἀναίσθητον ὁ θάνατος καὶ τἀγαθὸν μὲν εὔκτητον, τὸ δὲ δεινὸν εὐεκαρτέρητον)

Η επιγραμματική αυτή διατύπωση, γνωστή ως τετραφάρμακος, συμπυκνώνει τα πλέον απαραίτητα διδάγματα που πρέπει να καθοδηγούν τη ζωή μας και την επιδίωξη της ευδαιμονίας. Έχουμε εδώ το απόλυτα ελάχιστο, τις πιο ουσιώδεις αρχές, η εφαρμογή των οποίων στον κόσμο της ανθρώπινης πράξης θα έχει, υπόσχεται ο φιλόσοφος, ευεργετικές συνέπειες και θα βοηθήσει στην επιδίωξη του τελικού σκοπού. Με μια έννοια, στην ηθική θεωρία η τετραφάρμακος υπηρετεί ένα σκοπό παρόμοιο με αυτόν που υπηρετεί το τετρακριτήριο της αλήθειας στην οντογνωσιολογία: προσδιορίζει και οριοθετεί τον ηθικό χώρο της σκέψης του Επίκουρου.

Το τετραπλό αυτό φάρμακο που χορηγείται από το ξεκίνημα προληπτικά λειτουργεί σαν ασπίδα, προστατεύοντας το άτομο από αβάσιμους φόβους και ανώφελα βάσανα. Δεν είναι πανάκεια, διότι τέτοιες αποσπασματικές λύσεις δεν μπορούν να βρεθούν πουθενά∙ ωστόσο βοηθά καταφέρνοντας προληπτικά πλήγματα ενάντια στα αίτια του θανάτου και της ανησυχίας – τις άστοχες, παράλογες κρίσεις σχετικά με τη φύση του κόσμου αλλά και την προοπτική και τα όρια της ανθρώπινης δράσης. Μολονότι κατ’ αρχήν προληπτική ή αρνητική, η τετραφάρμακος δείχνει προς την κατεύθυνση της θετικής ή θεραπευτικής πλευράς της ηθικής φιλοσοφίας του Επίκουρου. Προορισμένες, ολοφάνερα, για απομνημόνευση και εύκολη εφαρμογή, οι τέσσερις αρχές συναρθρώνουν όλα τα στοιχεία που είναι απαραίτητα για τη σύλληψη και ανάπλαση της χαρακτηριστικής ατμόσφαιρας και του περιεχομένου του μηνύματος του Επίκουρου.

Ξετυλίγοντας το νόημα του τύπου της τετραφαρμάκου μέσα από ενδελεχή έρευνα των στοιχείων που την συνθέτουν και των συσχετισμών τους, μπορεί κανείς να ελπίζει ότι θα ανασυγκροτήσει τον χώρο της ηθικής διδασκαλίας του. Όπως ο ίδιος ο Επίκουρος διακηρύσσει, δεν χρειάζεται παρά η κοινή λογική και ένα απλό μυαλό για να στοχαστούμε την τετραπλή ηθική συνταγή∙ πιστοί, βέβαια, στο πραγματικό νόημα των χρησιμοποιούμενων όρων, στις φυσικές τους σημασίες. Το επιγραμματικό ύφος της διατύπωσης –γενικό χαρακτηριστικό μεγάλου μέρους της ηθικής του θεωρίας-, δεν πρέπει να επισκιάσει τις λεπτές αποχρώσεις του επικούρειου στοχασμού. Το νόημα της τετραφαρμάκου αναπτύσσεται με περισσότερες λεπτομέρειες στην αρχή της Επιστολής προς Μενοικέα και στις πρώτες τέσσερις από τις «Κύριες Δόξες».

Α. Coen, Η φιλοσοφία του Επίκουρου 

(ΘΥΡΑΘΕΝ, 2005, σ.111-112)

Ανθρώπινα συναισθήματα και βαναυσότητα

Το storyline της σειράς «Hannibal» είναι το πρίκουελ των γνωστών βιβλίων του Thomas Harris (Κόκκινος Δράκος, Η σιωπή των αμνών). Παρουσιάζει τη ζωή του περιβόητου serial killer Dr. Hannibal Lecter  (τον υποδύεται ο Δανός Mads Mikkelsen), όσο αυτός εργάζεται ως ψυχίατρος και συνεργάζεται με το FBI για την παρακολούθηση της ψυχικής κατάστασης του criminal profiler Will Graham, (τον υποδύεται ο βρετανός Hugh Dancy).

Στο πέμπτο επεισόδιο της πρώτης σεζόν με τίτλο "Coquilles", η καλεσμένη του Dr Lecter αρνείται να τιμήσει το φουά γκρα που σέρβιρε επικαλούμενη την κτηνωδία που χρησιμοποιείται για την παρασκευή του. Ο Dr Lecter, αφού δηλώσει ότι δεν συμπαθεί την χωρίς λόγο βαναυσότητα, παρατηρεί ότι, τα ανθρώπινα συναισθήματα είναι χάρισμα από τους ζωώδεις προγόνους μας, ενώ, η βαναυσότητα είναι ένα δώρο της ανθρωπότητας στον εαυτό της.

Παιχνίδια και μάθηση

Η τηλεοπτική σειρά Kung Fu (1972 – 1975) είναι μια από τις καλύτερες που έχουμε παρακολουθήσει. Ακολουθεί τις περιπέτειες του Kwai Chang Caine (David Carradine), ενός αμερικανοκινέζου μοναχού Σαολίν, στην αμερικανική Άγρια Δύση.

Στο όγδοο επεισόδιο (Sun and Cloud Shadow) της πρώτης σεζόν γίνεται αναφορά στη διδακτική σπουδαιότητα των παιχνιδιών. Το παιχνίδι που χρησιμοποιείται σαν παράδειγμα είναι το γνωστό πέτρα – ψαλίδι – χαρτί:

Δάσκαλος:  Το ψαλίδι κόβει το χαρτί.

                    Το χαρτί καλύπτει την πέτρα.

                    Η πέτρα σπάει το ψαλίδι.

Μαθητής: Τα παιδικά παιχνίδια δεν είναι χάσιμο χρόνου;

Δάσκαλος: Με τα παιχνίδια, μερικές φορές, τα παιδιά μαθαίνουν περισσότερα απ’ ότι με τα βιβλία. […] Κοίτα πέρα απ’ το παιχνίδι… όπως κοιτάς κάτω από την επιφάνεια της λίμνης για να δεις το βάθος.

Μαθητής: Το καθένα με τη σειρά του, κερδίζει το άλλο. Δεν υπάρχει πιο δυνατός ή πιο αδύναμος. 

Δάσκαλος: Αυτή είναι η αρμονία της φύσης και όχι χάσιμο χρόνου.

Η στρατηγική της νίκης

Ο χαρακτήρας των Ελλήνων

[…] «Παρά τη σύνθετη προέλευσή τους, την ευρεία γεωγραφική εξάπλωσή τους και τα κοσμοπολίτικα ένστικτά τους, οι σύγχρονοι Έλληνες είναι ένας αξιοσημείωτα ομοιογενής λαός, αισθητά διαφορετικός κατά τον χαρακτήρα από τους γειτονικούς λαούς, ενωμένος από τον κοινό ενθουσιασμό για τους εθνικούς στόχους και βαθύτατα πεπεισμένος για την ανωτερότητά του έναντι των άλλων εθνών. Ο ξεχωριστός χαρακτήρας τους, σε συνδυασμό με την παραδοσιακή τάση τους να αντιμετωπίζουν τους μη ελληνικούς πληθυσμούς ως βαρβάρους, αντισταθμίζει, στην πραγματικότητα, τη μεγάλη ενέργεια και τον ζήλο τους στην αφομοίωση άλλων φυλών. Η προνομιακή θέση την οποία απέκτησαν …οφειλόμενη στον ανώτερο πολιτισμό τους, την ευελιξία τους, τον πλούτο τους και το μονοπώλιο της εκκλησιαστικής εξουσίας, θα τους επέτρεπαν πιθανώς να εξελληνίσουν μονίμως το μεγαλύτερο μέρος της Βαλκανικής, αν έδειχναν περισσότερη συμπάθεια προς τις άλλες χριστιανικές φυλές. […]

Ο έντονος πατριωτικός ζήλος των Ελλήνων είναι συγκρίσιμος με εκείνον των Ούγγρων. Δύναται να εκφυλισθεί σε αλαζονεία και δυσανεξία. Ενίοτε τυφλώνει την κρίση τους και τους εμπλέκει σε απερίσκεπτα εγχειρήματα, αλλά παρ’ όλα αυτά περιέχει την καλύτερη εγγύηση για την τελική επίτευξη των εθνικών στόχων τους... Το πατριωτικό τους αίσθημα, δυστυχώς, υπόκειται στην εκμετάλλευση ιδιοτελών δημαγωγών και δημοσιογράφων, που ανταγωνίζονται στην υπερβολή των εθνικών αξιώσεων και στην κολακεία της εθνικής ματαιοδοξίας.

Σε καμία άλλη χώρα το πάθος της πολιτικής δεν είναι τόσο έντονο. Παθιασμένες πολιτικές συζητήσεις δίνουν και παίρνουν στα καφενεία. Οι εφημερίδες, που είναι εξαιρετικά πολυάριθμες και γενικώς μικρής αξίας, καταβροχθίζονται και κάθε κυβερνητικό μέτρο επικρίνεται και αποδίδεται σε ιδιοτελή συμφέροντα. Η επίδραση του Τύπου είναι τεράστια, ακόμη και τα γκαρσόνια στα καφενεία και οι υπηρεσίες στα σπίτια έχουν τη δική τους εφημερίδα και συζητούν με άνεση τα πολιτικά προβλήματα της ημέρας.

Μεγάλο μέρος της ενέργειας του έθνους ξοδεύεται σε αυτό τον διαρκή πολιτικό πυρετό, εκτρέπεται από πρακτικούς στόχους και, ούτως ειπείν, εξαερώνεται με τα λόγια. Η ανεξαρτησία της γνώμης και η κριτική τείνουν προς την απειθαρχία του δημοσίου τομέα και έχει παρατηρηθεί ότι κάθε Έλληνας στρατιώτης είναι ένας στρατηγός και κάθε ναύτης ναύαρχος....

Μικρή είναι και η πειθαρχία στις τάξεις των πολιτικών κομμάτων, τα οποία δεν διατηρούν τη συνοχή τους χάρη σε κάποια ξεκάθαρη αρχή, αλλά χάρη στην προσωπική επιρροή των ηγεσιών τους. Αποστασίες είναι συχνές και κατά κανόνα κάθε βουλευτής στο κοινοβούλιο διαπραγματεύεται τους όρους με τον αρχηγό του. Εξάλλου ο ανεξάρτητος χαρακτήρας των Ελλήνων, εύκολα αποδεικνύεται από το γεγονός, ότι η Ελλάδα είναι η μόνη χώρα στη Βαλκανική χερσόνησο όπου μια κυβέρνηση δεν μπορεί να υπολογίσει ότι μπορεί να εξασφαλίσει την απαιτούμενη πλειοψηφία με επιβολή πειθαρχίας σε ψηφοφορίες. Στις πολιτικές διαμάχες, ελάχιστοι είναι οι ενδοιασμοί, αλλά επιθέσεις που αφορούν την ιδιωτική ζωή είναι σπάνιες. Η αγάπη για τον ελεύθερο διάλογο είναι σύμφυτη με το βαθιά ριζωμένο δημοκρατικό ένστικτο των Ελλήνων. Είναι στο φρόνημα ο πιο δημοκρατικός ευρωπαϊκός λαός, ούτε ίχνος λατινικού φεουδαλισμού επιζεί και αριστοκρατικές αξιώσεις γελοιοποιούνται...

Οι Έλληνες επιδεικνύουν μεγάλη πνευματική ζωντάνια. Είναι έξυπνοι, ερευνητικοί, πνευματώδεις και επινοητικοί, αλλά αβαθείς. Η παρατεταμένη πνευματική προσπάθεια και η ακρίβεια δεν τους αρέσουν, η δε αποστροφή τους στη χειρωνακτική εργασία είναι περισσότερο εμφανής. Ακόμη και οι αγρότες είναι μετρίως εργατικοί. Άφθονες ευκαιρίες ξεκούρασης προσφέρουν οι εκκλησιαστικές εορτές.

Η επιθυμία για εκπαίδευση είναι έντονη ακόμη και στα χαμηλότερα στρώματα. Τα ρητορικά και λογοτεχνικά επιτεύγματα ασκούν μεγάλη έλξη στην πλειονότητα από τα επιτεύγματα στα πεδία της σύγχρονης επιστήμης. Ο αριθμός των προσώπων που επιδιώκουν τη σταδιοδρομία στα επαγγέλματα του πνεύματος είναι υπερβολικός. Σχηματίζουν ένα τμήμα της κοινωνίας που περισσεύει, ένα μορφωμένο προλεταριάτο, που προσκολλάται σε διάφορα κόμματα με την ελπίδα της κρατικής απασχόλησης και ξοδεύει την ύπαρξή του ασκόπως, περιφερόμενο στα καφενεία και στους δρόμους όταν το κόμμα τους είναι εκτός εξουσίας.

Από χαρακτήρα οι Έλληνες έχουν ζωντάνια, είναι εύχαρεις, εύλογοι, προσεκτικοί, συμπαθητικοί, πρόσχαροι με τους ξένους, φιλόξενοι, προσηνείς με τους υπηρέτες ή τους οικείους τους, ιδιαίτερα απλοί και λιτοί στη συμπεριφορά τους, φιλικοί και ενωμένοι στην οικογενειακή τους ζωή...

Τα ελαττώματα των Ελλήνων, σε μεγάλο βαθμό, πρέπει να αποδοθούν στη μακροχρόνια υποταγή τους σε ξένες φυλές. Η εξυπνάδα τους συχνά εκφυλίζεται σε πονηριά, η ευρηματικότητά τους σε ανειλικρίνεια, η λιτότητά τους σε απληστία και η επινοητικότητά τους σε απάτη. Η ανεντιμότητα δεν είναι εθνικό ελάττωμα, αλλά πολλοί που δεν θα καταδέχονταν να κλέψουν δεν θα διστάσουν να καρπωθούν παράνομα κέρδη μέσω δολιότητας και παραπλάνησης. Πράγματι, η εξαπάτηση συχνά ασκείται ανώφελα για την απλή πνευματική ικανοποίηση που παρέχει.

[…] Η αξιοσημείωτη ικανότητά τους στις επιχειρήσεις ορισμένες φορές βλάπτεται από την κοντόφθαλμη προσέγγισή τους, που τους κάνει να επιδιώκουν το άμεσο κέρδος εις βάρος του μακροπρόθεσμου. Η ματαιοδοξία και ο εγωισμός τους, που σημειώνεται, ακόμα και από τους πιο ευνοϊκά διακείμενους παρατηρητές, τους κάνει ζηλόφθονους, απαιτητικούς και ευάλωτους στην κολακεία.

Από κοινού με άλλους νοτίους ευρωπαϊκούς λαούς, οι Έλληνες είναι ιδιαίτερα ευέξαπτοι, ο εμπαθής χαρακτήρας τους εύκολα προσβάλλεται από μικρές προκλήσεις και ασήμαντες λογομαχίες συχνά καταλήγουν σε ανθρωποκτονίες. Είναι θρήσκοι, αλλά καθόλου φανατικοί, εκτός σε περιπτώσεις πολιτικό-θρησκευτικών θεμάτων, που θίγουν τις εθνικές τους επιδιώξεις.

Γενικώς, οι Έλληνες μπορεί να περιγραφούν ως ένας έξυπνος, φιλόδοξος και ευρηματικός λαός, ικανός για μεγάλες προσπάθειες και θυσίες, αλλά ελλιπής σε ορισμένα πιο στερεά χαρακτηριστικά που οδηγούν στην εθνική μεγαλοσύνη». 

[…] Το παραπάνω λήμμα προέρχεται από την έκδοση της Encyclopedia Britannica του έτους 1910 - 1911, δηλαδή πριν από περισσότερα από 100 χρόνια! […] 

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ  (01/06/14)

Η αξία των παραπόνων

Η εξέλιξη του ανθρώπινου εγκεφάλου

Οι ανθρώπινοι εγκέφαλοι, με κοντά ενάμισι κιλό κύτταρα και φαιά ουσία, είναι περίπου τριπλοί σε μέγεθος από αυτούς με τους οποίους είναι εφοδιασμένοι οι πλησιέστεροι συγγενείς μας στην κλίμακα της εξέλιξης, τα ανθρωποειδή πρωτεύοντα θηλαστικά. Κατά τη διάρκεια εκατομμυρίων χρόνων εξέλιξης, ο εγκέφαλος αναπτύχθηκε από τη βάση προς τα επάνω, τα δε ανώτερα κέντρα του αναπτύχθηκαν ως βελτιώσεις κατώτερων, παλαιότερων μερών. (Η ανάπτυξη του εγκεφάλου στο ανθρώπινο έμβρυο ακολουθεί σε χοντρές γραμμές αυτή την εξελικτική πορεία.)

Το πιο πρωτόγονο κομμάτι του εγκεφάλου, το οποίο είναι κοινό σε όλα τα είδη που διαθέτουν ένα ελάχιστο νευρικό σύστημα, είναι το εγκεφαλικό στέλεχος, το οποίο αποτελεί την προέκταση προς τα πάνω, μέσα στο κρανίο, του νωτιαίου μυελού που βρίσκεται μέσα στη σπονδυλική στήλη. Αυτός ο πρώτος εγκέφαλος ρυθμίζει βασικές ζωτικές λειτουργίες, όπως την αναπνοή και το μεταβολισμό των υπόλοιπων οργάνων του σώματος, όπως επίσης ελέγχει τις στερεότυπες αντιδράσεις και κινήσεις. Αυτός ο πρωτόγονος εγκέφαλος δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι σκέπτεται ή μαθαίνει. Περισσότερο αποτελεί ένα σύστημα προγραμματισμένων από τα πριν ρυθμιστών που διατηρούν τη λειτουργία του σώματος και τις αντιδράσεις του στα σωστά επίπεδα, ώστε να του εξασφαλίζουν την επιβίωση. Αυτός ο εγκέφαλος κυριαρχούσε στην Εποχή των Ερπετών: φανταστείτε ένα φίδι που σφυρίζει για να σημάνει την επαπειλούμενη επίθεση.

Από την πιο πρωτόγονη ρίζα, το εγκεφαλικό στέλεχος, ξεπήδησαν τα συγκινησιακά κέντρα. Εκατομμύρια χρόνια αργότερα στην εξέλιξη των ειδών, από αυτές τις συγκινησιακές περιοχές αναπτύχθηκε ο σκεπτόμενος εγκέφαλος ή «νεοφλοιός». Το γεγονός ότι ο σκεπτόμενος εγκέφαλος αναπτύχθηκε από τον συγκινησιακό αποκαλύπτει πολλά γύρω από τη σχέση μεταξύ σκέψης και συναισθήματος. Ο συγκινησιακός εγκέφαλος υπήρχε πολύ πριν υπάρξει ο λογικός.

Η αρχαιότερη ρίζα της συγκινησιακής μας ζωής εντοπίζεται στην αίσθηση της όσφρησης -ή, πιο σωστά, του οσφρητικού λοβού-, των κυττάρων που συλλαμβάνουν και αναλύουν την οσμή. Κάθε ζων οργανισμός, […], έχει μια διακεκριμένη μοριακή ταυτότητα που μπορεί να μεταφερθεί με τον αέρα. Σ' εκείνους τους πρωτόγονους καιρούς, η όσφρηση συνιστούσε μια ζωτικής σημασίας αίσθηση για την αυτοσυντήρηση. […]

Με την εμφάνιση των πρώτων θηλαστικών προστέθηκαν νέα, ουσιώδη στρώματα του συγκινησιακού εγκεφάλου. Αυτά, περικλείοντας το εγκεφαλικό στέλεχος, έμοιαζαν αμυδρά με ένα κουλουράκι που του λείπει μια δαγκωνιά στο σημείο όπου το εγκεφαλικό στέλεχος παρεισφρέει σ' αυτά. Επειδή αυτό το μέρος του εγκεφάλου περικλείει σαν δαχτυλίδι και οριοθετεί το εγκεφαλικό στέλεχος, ονομάστηκε «μεταιχμιακό σύστημα» (ή «λιμβικό» από τη λατινική λέξη lίmbus, που σημαίνει δαχτυλίδι). Αυτή η νέα νευρωνική περιοχή προσέθεσε συναισθήματα κατάλληλα για το ρεπερτόριο του εγκεφάλου. Όταν βρισκόμαστε υπό την επήρεια σφοδρής επιθυμίας ή μανίας, είμαστε τρελοί από έρωτα ή παλαβωμένοι από φόβο, είμαστε στο έλεος του μεταιχμιακού συστήματος.

Καθώς εξελισσόταν, το μεταιχμιακό σύστημα τελειοποίησε δύο ισχυρά εργαλεία: τη μάθηση και τη μνήμη. Αυτές οι επαναστατικές καινοτομίες επέτρεπαν στο ζώο να είναι πολύ εξυπνότερο στις επιλογές που έκανε σε σχέση με την επιβίωσή του, και να εναρμονίζει τις αντιδράσεις του έτσι ώστε να προσαρμόζεται στις μεταβαλλόμενες απαιτήσεις, αντί να έχει άκαμπτες και αυτόματες αντιδράσεις. Αν ένα φαγητό φέρνει δυσπεψία, την επόμενη φορά πρέπει να αποφεύγεται. Αποφάσεις όπως, για παράδειγμα, η γνώση τού τι πρέπει να φάει και τι να απορρίψει το ζώο, εξαρτιόταν ακόμα σε μεγάλο βαθμό από την όσφρηση. Οι διασυνδέσεις μεταξύ οσφρητικού λοβού και μεταιχμιακού συστήματος ανέλαβαν πια το καθήκον να διακρίνουν τις οσμές και να τις αναγνωρίζουν, συγκρίνοντας την παρούσα οσμή με κάποιες παλαιότερες, κι έτσι μπορούσαν να διακρίνουν το καλό από το κακό. Αυτό γινόταν από το «ρινεγκέφαλο», δηλαδή κατά λέξη τον οσφρητικό εγκέφαλο, ένα μέρος του μεταιχμιακού δικτύου και την πρωτόγονη βάση του νεοφλοιού, το σκεπτόμενο εγκέφαλο.

Περίπου εκατό εκατομμύρια χρόνια πριν, ο εγκέφαλος των θηλαστικών παρουσίασε μια αλματώδη εξέλιξη. Στοιβαγμένα επάνω στο λεπτό δι-στρωματικό φλοιό -τις περιοχές που σχεδιάζουν, κατανοούν το αισθητό, συντονίζουν την κίνηση - κάμποσα νέα στρώματα εγκεφαλικών κυττάρων προστέθηκαν για να σχηματίσουν το νεοφλοιό. Σε αντίθεση με τον αρχαίο δι-στρωματικό φλοιό του εγκεφάλου, ο νεοφλοιός προσέφερε ένα εκπληκτικό διανοητικό πλεονέκτημα.

Ο νεοφλοιός του Homo Sapiens, κατά πολύ πιο εκτεταμένος από κάθε άλλο είδος, προσέθεσε όλα τα καθαρά ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Ο νεοφλοιός είναι η έδρα της σκέψης. Εμπεριέχει τα κέντρα που συνθέτουν και κατανοούν αυτό που οι αισθήσεις συλλαμβάνουν. Συμβάλλει στο να νιώσουμε αυτό που σκεφτόμαστε και μας επιτρέπει να έχουμε συναισθήματα για ιδέες, τέχνες, σύμβολα, νοητά στοιχεία.

Ο τρισυπόστατος εγκέφαλος

Κατά τη διάρκεια της εξέλιξής του, ο νεοφλοιός βοήθησε στην ανάπτυξη μιας συνετής συμπεριφοράς που χωρίς αμφιβολία προσέφερε τεράστια πλεονεκτήματα στην ικανότητα ενός οργανισμού να αντέχει στις αναποδιές, αυξάνοντας τις πιθανότητες να μεταβιβάσουν οι απόγονοι με τη σειρά τους στους επόμενους τα γονίδια που αναπαράγουν το ίδιο νευρωνικό κύκλωμα. Το ζήτημα της επιβίωσης οφείλεται στο ταλέντο του νεοφλοιού να καταρτίζει στρατηγικά, μακρόπνοα προγράμματα και άλλα πνευματικά τεχνάσματα. Πέρα από αυτό, ο θρίαμβος της τέχνης, του πολιτισμού, της παιδείας, όλα αυτά είναι καρποί του νεοφλοιού.

Αυτή η νέα προσθήκη στον εγκέφαλο επέτρεψε τη διάνθιση της συναισθηματικής ζωής με αποχρώσεις. Πάρτε την αγάπη. Οι μεταιχμιακές δομές γεννούν συναισθήματα ευχαρίστησης και σεξουαλικής επιθυμίας - συγκινήσεις που τρέφουν το σεξουαλικό πάθος. Αλλά η προσθήκη του νεοφλοιού και οι διασυνδέσεις του με το μεταιχμιακό σύστημα έκαναν δυνατό τόσο το δεσμό μεταξύ μητέρας και παιδιού, που βρίσκεται στα θεμέλια της οικογενειακής μονάδας, όσο και τη μακρόχρονη δέσμευση της ανατροφής των παιδιών, που καθιστά δυνατή την εξέλιξη των ανθρώπων. (Είδη που στερούνται νεοφλοιού, όπως τα ερπετά, στερούνται και μητρικής στοργής. Μετά την εκκόλαψη, τα νεογέννητα πρέπει να κρυφτούν για να μη γίνουν βορά των μεγάλων.) Στους ανθρώπους ο προστατευτικός δεσμός μεταξύ γονέα και παιδιού επιτρέπει ένα μεγάλο μέρος της ωρίμανσης να συντελεστεί στη διάρκεια μιας παρατεταμένης παιδικής ηλικίας –κατά την οποία ο εγκέφαλος εξακολουθεί να αναπτύσσεται.

Καθώς ανεβαίνουμε σε επόμενα σκαλιά της φυλογενετικής κλίμακας, από τα ερπετά στον πίθηκο και στον άνθρωπο, διαπιστώνουμε ότι ο συνολικός όγκος του νεοφλοιού αυξάνεται. Με την αύξηση αυτή επέρχεται και μια αύξηση με γεωμετρική πρόοδο των διασυνδέσεων που υπάρχουν μέσα στο εγκεφαλικό κύκλωμα. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός αυτών των διασυνδέσεων, τόσο μεγαλύτερο το φάσμα των πιθανών αντιδράσεων. Ο νεοφλοιός επιτρέπει λεπτές και πολύπλοκες εκδηλώσεις της συναισθηματικής ζωής, όπως είναι η ικανότητα να νιώθουμε αισθήματα για τα αισθήματά μας. Η ύπαρξη και λειτουργία νεοφλοιού-μεταιχμιακού συστήματος απαντάται περισσότερο στα πρωτεύοντα θηλαστικά παρά σε άλλα είδη - και πολύ περισσότερο στους ανθρώπους - κι αυτό εξηγεί γιατί είμαστε σε θέση να παρουσιάσουμε ένα πολύ μεγαλύτερο εύρος αντιδράσεων στα συναισθήματά μας και περισσότερες αποχρώσεις. Ένα κουνέλι ή ένας πίθηκος παρουσιάζουν μια σειρά περιορισμένων αντιδράσεων στο φόβο, ενώ ο ανθρώπινος νεοφλοιός επιτρέπει ένα κατά πολύ ευρύτερο και ευφυέστερο ρεπερτόριο -που φθάνει μέχρι το τηλεφώνημα στο 166 ή στο 100. Όσο πιο σύνθετο είναι το κοινωνικό σύστημα, τόσο σημαντικότερη θεωρείται μια τέτοια ευελιξία και δεν υπάρχει πιο σύνθετο κοινωνικό σύστημα απτό το δικό μας, το ανθρώπινο.

Όμως αυτά τα ανώτερα κέντρα δεν εξουσιάζουν όλη τη συναισθηματική μας ζωή. Σε καίρια ζητήματα της καρδιάς - και ιδιαίτερα σε συναισθηματικά επείγοντα περιστατικά - μπορεί να θεωρηθούν ότι καθυποτάσσονται στο μεταιχμιακό σύστημα. Επειδή τόσα πολλά από τα ανώτερα κέντρα του εγκεφάλου είτε ξεπήδησαν από τη μεταιχμιακή περιοχή είτε επέκτειναν τους στόχους της, ο συγκινησιακός εγκέφαλος παίζει έναν καίριο ρόλο στην αρχιτεκτονική του νευρικού συστήματος. Ως ρίζα από την οποία αναπτύχθηκε ο νεότερος εγκέφαλος, οι συγκινησιακές περιοχές διασυνδέονται μέσω μυριάδων συνεκτικών κυκλωμάτων με όλα τα μέρη του νεοφλοιού. Αυτό δίνει στα συγκινησιακά κέντρα απεριόριστη δύναμη να επηρεάσουν τη λειτουργία του υπόλοιπου εγκεφάλου - συμπεριλαμβανομένων και των κέντρων της σκέψης.

Daniel Goleman: Η συναισθηματική νοημοσύνη 

(ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ, 1998, σ. 39-41)

Η γενναιοδωρία του Ηγέτη

Ο φόβος κάνει το θύμα

Η τηλεοπτική σειρά Kung Fu (1972 – 1975) είναι μια από τις καλύτερες που έχουμε παρακολουθήσει. Ακολουθεί τις περιπέτειες του Kwai Chang Caine (David Carradine), ενός αμερικανοκινέζου μοναχού Σαολίν, στην αμερικανική Άγρια Δύση.

Πως μετριέται η δύναμη του ηγέτη

Η δύναμη της χειραψίας

Λαμβάνοντας υπόψη όσα είπαμε σχετικά με τις εντυπώσεις που δημιουργούν η Παλάμη προς τα Πάνω και η Παλάμη προς τα Κάτω, ας εξερευνήσουμε τη σχέση τους με τη χειραψία.

Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, όταν δυο ηγέτες συναντιόντουσαν, χαιρετούσαν ο ένας τον άλλον με το αντίστοιχο του σύγχρονου μπρα-ντε-φερ. Αν ο ένας ηγέτης ήταν δυνατότερος από τον άλλο, το χέρι του θα κατέληγε πάνω από το χέρι του άλλου, στη θέση που είναι γνωστή ως Θέση του Πάνω Χεριού.

Ας υποθέσουμε ότι μόλις συναντήσατε κάποιον για πρώτη φορά και ανταλλάσσετε χειραψία. Υποσυνείδητα, μεταδίδεται μία από τις ακόλουθες διαθέσεις:

1. Κυριαρχία: «Προσπαθεί να μου επιβληθεί. Καλύτερα να προσέχω».

2. Υποταγή: «Μπορώ να επιβληθώ σε αυτό το άτομο. Θα κάνει ό,τι θέλω».

3. Ισότητα: «Νιώθω άνετα με αυτό το άτομο».

Αυτές οι διαθέσεις εκπέμπονται και λαμβάνονται χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, αλλά έχουν άμεση επίπτωση στο αποτέλεσμα οποιασδήποτε συνάντησης. […]

Η κυριαρχία μεταδίδεται με το να στρέψετε το χέρι σας (το μανίκι με τις ρίγες) έτσι, ώστε η παλάμη σας να βλέπει προς τα κάτω στη χειραψία. Το χέρι δεν είναι απαραίτητο να βλέπει τελείως προς τα κάτω, αλλά είναι το «πάνω χέρι» και δείχνει πως θέλετε να έχετε τον έλεγχο της συνάντησης. […]

[…] Τα ζητήματα εξουσίας και ελέγχου είναι συνήθως λιγότερο σημαντικά για τις γυναίκες […] μερικές γυναίκες ανταλλάσσουν με τους άνδρες μια μαλακή χειραψία σε κοινωνικές εκδηλώσεις για να υποδηλώσουν υποταγή. Είναι ένας τρόπος για να τονίζουν τη θηλυκότητά τους ή να υπονοούν πως η κυριαρχία επάνω τους είναι πιθανή. Σε εργασιακό πλαίσιο, όμως, αυτή προσέγγιση μπορεί να είναι καταστροφική, επειδή οι άνδρες στρέφουν την προσοχή τους στα θηλυκά της χαρίσματα και δεν την παίρνουν στα σοβαρά. Οι γυναίκες που επιδεικνύουν μεγάλη θηλυκότητα, στις επαγγελματικές συναντήσεις δεν λαμβάνονται σοβαρά υπόψη από άλλες γυναίκες ή άνδρες επιχειρηματίες, παρόλο που είναι πλέον της μόδας ή πολιτικά ορθό να λέει κανείς πως όλοι είναι ίδιοι. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι μια γυναίκα επιχειρηματίας είναι υποχρεωμένη να φέρεται σαν άνδρας, απλώς πρέπει να αποφεύγει σήματα θηλυκότητας όπως οι αδύναμες χειραψίες, οι κοντές φούστες και τα ψηλά τακούνια, αν θέλει να θεωρείται επαγγελματικά αξιόπιστη.

Η Χειραψία Υποταγής

Το αντίθετο της χειραψίας κυριαρχίας είναι να προσφέρετε το χέρι σας (μανίκι με τις ρίγες) με την παλάμη στραμμένη προς τα πάνω (όπως στο παρακάτω σχέδιο), προσφέροντας συμβολικά στο άλλο πρόσωπο το πάνω χέρι, όπως ένα σκυλί εκθέτει τον λαιμό του σε ένα ισχυρότερο σκυλί.

Αυτό μπορεί να είναι αποτελεσματικό όταν θέλετε να δώσετε στο άλλο άτομο την πρωτοβουλία ή να του επιτρέψετε να αισθανθεί πως έχει τον έλεγχο της κατάστασης, όπως, για παράδειγμα, όταν ζητάτε συγγνώμη. […]

Πώς να Δημιουργήσετε Ισότητα

Όταν δύο κυριαρχικοί χαρακτήρες ανταλλάσσουν χειραψία, λαμβάνει χώρα μια συμβολική αναμέτρηση δυνάμεων, καθώς το κάθε άτομο προσπαθεί να γυρίσει την παλάμη του άλλου στην παθητική θέση. Το αποτέλεσμα είναι μια χειραψία-μέγγενη, κατά την οποία και οι δυο παλάμες παραμένουν στην κάθετη θέση∙ με αυτόν τον τρόπο δημιουργείται ένα αίσθημα ισότητας και αμοιβαίου σεβασμού, αφού κανείς δεν είναι διατεθειμένος να υποχωρήσει μπροστά στον άλλο.

Πώς να Δημιουργήσετε Συμπάθεια

Υπάρχουν δύο σημαντικά στοιχεία σε μια χειραψία, αν θέλετε να κερδίσετε τη συμπάθεια του άλλου. Πρώτον, βεβαιωθείτε πως τόσο η δική σας παλάμη όσο και η παλάμη του άλλου βρίσκονται σε κάθετη θέση, έτσι ώστε κανείς να μην έχει κυριαρχικό ή παθητικό ρόλο. Δεύτερον, εφαρμόστε την ίδια πίεση την οποία δέχεστε. Αυτό σημαίνει πως αν σε μια κλίμακα δύναμης 1-10 η δική σας χειραψία έχει δύναμη 7, ενώ του άλλου προσώπου μόνο 5, τότε θα πρέπει να μειώσετε κατά 20% τη δική σας δύναμη. Αν το δικό τους σφίξιμο είναι 9 και το δικό σας 7, τότε πρέπει να αυξήσετε κατά 20% τη δύναμή σας. […]

Επίσης, να έχετε υπόψη πως το μέσο ανδρικό χέρι μπορεί να ασκήσει περίπου διπλάσια δύναμη από το γυναικείο, επομένως θα πρέπει να προσαρμόσετε την τακτική σας σε αυτό […]

Να θυμάστε πως η χειραψία είναι μια χειρονομία που χρησιμοποιούμε για να χαιρετίσουμε, να αποχαιρετίσουμε ή να επισφραγίσουμε μια συμφωνία, και έτσι πάντα πρέπει να είναι θερμή, φιλική και θετική.

Πώς να Αφοπλίσετε έναν Κυριαρχικό Τύπο

Το Τέντωμα της Παλάμης προς τα Κάτω θυμίζει τον ναζιστικό χαιρετισμό και είναι η πιο επιθετική απ' όλες τις χειραψίες επειδή δεν δίνει στον δέκτη πολλές ευκαιρίες για να εγκαθιδρύσει μια ισότιμη σχέση. Αυτή η χειραψία είναι χαρακτηριστική ενός φορτικού και αυταρχικού ατόμου το οποίο πάντα είναι αυτό που την ξεκινά. Το άκαμπτο χέρι με την παλάμη να βλέπει προς τα κάτω εξαναγκάζει τον δέκτη να βρεθεί σε παθητική θέση. Αν δείτε πως κάποιος επιχειρεί σκόπιμα το Τέντωμα της Παλάμης προς τα Κάτω, υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να αντιδράσετε :

   1. Η Τεχνική του Βήματος Προς τα Δεξιά

Αν δέχεστε μια αυταρχική χειραψία από κάποιον δεσποτικό τύπο -και αυτό το συνηθίζουν κυρίως οι άνδρες- δεν είναι μόνο δύσκολο να στρέψετε την παλάμη του προς μια ισότιμη θέση, αλλά είναι και φανερό όταν το επιχειρείτε.

Η πρώτη, λοιπόν, κίνηση αυτής της τεχνικής είναι να κάνετε ένα βήμα μπροστά με το αριστερό σας πόδι καθώς απλώνετε το χέρι για τη χειραψία. Χρειάζεται λίγη εξάσκηση, αφού η κίνηση μπροστά με το δεξί πόδι είναι αυτή που γίνεται ενστικτωδώς από το 90% των ανθρώπων όταν ανταλλάσσουν χειραψία με το δεξί χέρι.

Στη συνέχεια, κάντε ένα βήμα μπροστά με το δεξί πόδι, μπαίνοντας μπροστά στο άτομο και εισχωρώντας στον προσωπικό του χώρο. Τέλος, φέρτε το αριστερό πόδι δίπλα στο δεξί για να ολοκληρώσετε τον ελιγμό (δείτε το σχέδιο) και να σφίξετε το χέρι του άλλου. 

Αυτή η τακτική σας επιτρέπει να ενδυναμώσετε τη χειραψία ή ακόμα και να φέρετε την παλάμη του σε παθητική θέση. Είναι σαν να χώνεστε μπροστά του και ισοδυναμεί με νίκη σε έναν αγώνα μπρα-ντε -φερ. Επίσης, σας επιτρέπει να αναλάβετε τον έλεγχο εισχωρώντας στον προσωπικό του χώρο.

 

Αναλύστε πως προσεγγίζετε κάποιον για να ανταλλάξετε χειραψία. Παρατηρήστε αν προτείνετε μπροστά το αριστερό ή το δεξί πόδι όταν απλώνετε το χέρι. Οι περισσότεροι χρησιμοποιούν το δεξί πόδι και έτσι βρίσκονται σε μειονεκτική θέση όταν δέχονται μια αυταρχική χειραψία επειδή έχουν ελάχιστο χρόνο να κινηθούν και αυτό επιτρέπει στο άλλο πρόσωπο να κυριαρχήσει. 

Εξασκηθείτε στο να πλησιάζετε κάποιον για χειραψία βάζοντας μπροστά το αριστερό πόδι, και θα ανακαλύψετε ότι είναι ευκολότερο να αντιμετωπίζετε αυταρχικούς τύπους που θα προσπαθήσουν να σας ελέγξουν.

  2. Η Τεχνική του Πάνω Χεριού

Όταν ένα αυταρχικό άτομο σας προσφέρει το χέρι του με Τέντωμα της Παλάμης προς τα Κάτω, ανταποκριθείτε με το δικό σας χέρι στη θέση της Παλάμης προς τα Πάνω και στη συνέχεια βάλτε το αριστερό σας χέρι πάνω από το δεξί δικό του για να δημιουργήσετε το Διπλό Σφίξιμο και να εξισορροπήσετε τη χειραψία. Αυτό μετατοπίζει την εξουσία απ’ αυτόν σ’ εσάς και είναι ένας πολύ απλούστερος τρόπος για να αντιμετωπίσετε την κατάσταση και πολύ ευκολότερος για να τον χρησιμοποιήσουν γυναίκες. […]

Allan Pease -  Barbara Pease, Το απόλυτο βιβλίο για την γλώσσα του σώματος

(Εκδόσεις ΕΣΟΠΤΡΟΝ, 2006, σ. 71-78)

Το καλύτερο για τον Ηγέτη

Ανισότητα και δικαιοσύνη

Τα μαθηματικά είναι κάτι παραπάνω από εξισώσεις και τύπους. Μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε για να αποκαλύψουμε πρότυπα, για να προβλέψουμε τη συμπεριφορά, για να αναλύσουμε το έγκλημα. Αυτός ο τρόπος χρήσης των μαθηματικών μας αποκαλύπτεται στην τηλεοπτική σειρά "Numb3rs".

Ένας από τους δύο ήρωες, ο καθηγητής Τσάρλι Επς, είναι μαθηματικός. Μεγάλο μέρος της δράσης κινείται γύρω από τα μαθηματικά, καθώς ο Τσάρλι χρησιμοποιεί την επιστήμη και την τετράγωνη λογική του για να βοηθήσει τον μεγαλύτερο αδελφό του, Ντον, πράκτορα του FBI, στην ταυτοποίηση και στον εντοπισμό εγκληματιών.

Στο 17ο (One Hour) επεισόδιο της τρίτης σεζόν ο Τσάρλι με την βοήθεια των μαθηματικών μας δείχνει ότι η άνιση μοιρασιά (ενός κέικ στην περίπτωσή μας) μπορεί τελικά να είναι και η πιο δίκαιη:  

Πως μοιράζονται δύο άτομα ένα κέικ με στρώση σοκολάτας και βανίλιας; Η λογική στρατηγική είναι να κοπεί στη μέση.

Εάν όμως στον ένα αρέσει περισσότερο η επικάλυψη; Εάν ο ένας προτιμά κέικ σοκολάτας με επικάλυψη βανίλιας;

Τότε τα άνισα κομμάτια… ίσως αποτελούν μια πιο δίκαιη μοιρασιά.

Το ευχάριστο και το εχθρικό σ' έναν άρρωστο