Η ειλικρίνεια με τον εαυτό μας

 

Σεζόν πρώτη, επεισόδιο τρίτο: Η ομολογία

«Εξαρτητικό», «προφητικό», «ρεαλιστικό» είναι μερικοί μόνο από τους χαρακτηρισμούς που περιγράφουν το πολιτικό θρίλερ «Ο Eπιζών της Επόμενης Μέρας» στο Netflix - και η αλήθεια είναι ότι αν το ξεκινήσεις δύσκολα μπορείς να πατήσεις το κουμπί του pause. Οι αληθοφανείς περιγραφές των γεγονότων που κάνουν τη ζωή δύσκολη για τον υποτιθέμενο Πρόεδρο των ΗΠΑ Τομ Κέρκμαν-στον πρωταγωνιστικό ρόλο ο Κίφερ Σάδερλαντ- σε συνδυασμό με τους πολύ αντιπροσωπευτικούς χαρακτήρες δίνουν στη σειρά το στίγμα ενός εξαιρετικού «πολιτικού θρίλερ», προσφέροντας μια ρεαλιστική απάντηση στο House of Cards με έναν πολιτικό που φαίνεται να βρίσκεται στον αντίποδα του Φράνσις Άντεργουντ.

Όλα ξεκινούν όταν ο «Designated Survivor», δηλαδή ο τελευταίος επιζών της καταστροφικής επίθεσης στον Λευκό Οίκο, η οποία φτάνει να εξουδετερώσει όλα τα μέλη της κυβέρνησης, αναλαμβάνει τα ηνία της χώρας. Ακολουθούν βέβαια έκτακτες εκλογές που του δίνουν μόνιμα και δικαιωματικά την εξουσία αλλά καθώς φαίνεται τα βάσανα δεν έχουν τέλος για τον Πρόεδρο των ΗΠΑ αφού έχει να αντιμετωπίσει όχι μόνο τους πολιτικούς του εχθρούς αλλά και τρομοκρατικά χτυπήματα, έκτακτες κρίσεις στο εξωτερικό ακόμα και τον επικίνδυνο Τούρκο Πρόεδρο οι ομοιότητες του οποίου με τον Ερντογάν είναι παραπάνω από σατανικές. Στο σήριαλ μάλιστα αυτό, που κατέχει πολύ καλή θέση στο δίκτυο ABC, όπου προβαλλόταν αρχικά και ύστερα στο Netflix, η Τουρκία από πρώην σύμμαχος των ΗΠΑ φαίνεται να μετατρέπεται στον κατεξοχήν εχθρό της. …

Έρωτας και ζωή

 

Η μέθοδος και η διδασκαλία του Σωκράτη

[…] Η μέθοδος είναι η μέθοδος της διαλεκτικής. Αντί για την ιωνική μέθοδο της σκιαγράφησης, είτε με δυσνόητα κείμενα είτε με αινιγματικούς στίχους, συμπερασμάτων που έχουν ήδη εξαχθεί και αντί για τη σοφιστική μέθοδο μιας εύτακτης διευθέτησης των θεμάτων σύμφωνα με ένα προκαθορισμένο σχέδιο σε μια ευφραδή ομιλία, ο Σωκράτης ακολούθησε τη μέθοδό των ερωταποκρίσεων και την ακολούθησε παντού και με ανθρώπους κάθε είδους. Ήταν μια καθορισμένη μέθοδος σχεδόν όπως και η σχολαστική μέθοδος του μεσαίωνα. Υπήρχαν κανόνες για την επιλογή του θέματος της συζήτησης και κανόνες για τη σχετική απάντηση των ερωτήσεων. Ήταν μια μέθοδος δυσάρεστη για το θύμα και μια μέθοδος που μπορούσε να γίνει εριστική στρέφοντας τη συζήτηση προς οποιαδήποτε κατεύθυνση χάριν της συζήτησης∙ όμως παρά ταύτα στα χέρια του Σωκράτη ήταν ένα γνήσιο όργανο της αλήθειας. Γνωρίζουμε τη διαδικασία της από τους διαλόγους του Πλάτωνα∙ άλλωστε η «διαλεκτική», όπως δείχνει το ίδιο το όνομά της υπήρξε ο πατέρας αυτών των διαλόγων. 

Αν αυτή ήταν η μέθοδός του Σωκράτη, το δόγμα του ήταν αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε δόγμα των δύο γνώσεων. Ο Σωκράτης πίστευε ότι υπήρχαν δύο ειδών γνώσης: ένα το οποίο ήταν μόνο φαινομενικό και στην καλύτερη περίπτωση επισφαλές και ένα άλλο που ήταν αληθινό και αποτελούσε μόνιμο κτήμα του νου. Πίστευε ότι όλοι οι άνθρωποι είχαν καθήκον να βρουν την αληθινή γνώση και ότι μπορούσαν να το κάνουν αυτό, μόνο εάν «γνώριζαν τους εαυτούς τους» - με άλλα λόγια, αν γνώριζαν πόσα πράγματι γνώριζαν. Πίστευε επίσης ότι η αληθινή γνώση ήταν και αληθινή αρετή.

Εάν μπορούμε να αποδώσουμε κάποια συγκεκριμένη διδασκαλία στον Σωκράτη, αυτή ήταν η διδασκαλία του. Είναι προφανές ότι η έμφαση που έδινε ο Σωκράτης στην αξία της αληθινής γνώσης είχε ομοιότητες με την έμφαση που έδιναν οι Σοφιστές στην ειδική γνώση που ισχυρίζονταν ότι μετέδιδαν. Οι Σοφιστές όχι μόνο είχαν επινοήσει μια μέθοδο σε θέματα όπως η ρητορική και προσφέρονταν να μεταδώσουν μια τεχνική γνώση αυτών των θεμάτων, αλλά επίσης είχαν επίσης μετατρέψει την ίδια την ανθρώπινη συμπεριφορά σε τέχνη, η οποία θα οδηγούσε σε αρετή ή αλλιώς πρακτική ικανότητα και θα επέτρεπε στους κατόχους της να διαχειριστούν κράτη και οικογένειες με σωστό τρόπο. Για τους Σοφιστές, επομένως, όπως και για τον Σωκράτη η πραγματική αρετή εξαρτιόταν από και συνίστατο σε μια ειδική γνώση. Επίσης δεν μπορούμε να πούμε ότι η ταύτιση της αρετής με τη γνώση είναι από μόνη της μια ειδικά σωκρατική διδασκαλία. Τουναντίον, οι Σοφιστές, καθώς ισχυρίζονταν ότι διδάσκουν αρετή, υποστήριζαν εξίσου έντονα με τον Σωκράτη την πρόταση ότι η «αρετή είναι γνώση». Αν δεν ήταν, δεν θα μπορούσε να διδαχθεί, ο λόγος ύπαρξης του επαγγέλματός τους εξαφανιζόταν.

Επομένως για να καταλάβουμε όπως πρέπει την ιδιάζουσα διδασκαλία του Σωκράτη, θα πρέπει να προχωρήσουμε από την επισήμανση των κοινών του σημείων με τους Σοφιστές στον εντοπισμό της θεμελιώδους απόκλισής του από τις απόψεις τους. Εδώ θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να επισημάνουμε ότι δεν πίστευε, όπως οι Σοφιστές, ότι η αρετή ήταν μια ειδική τέχνη -ή, για να είμαστε πιο ακριβείς, δεξιοτεχνία σε μια ειδική τέχνη- την οποία μπορούσε κανείς να τελειοποιήσει όπως τις άλλες τέχνες αυτού του είδους μόνο με την απόκτηση μιας ειδικής γνώσης που αφορούσε ειδικά την τέχνη αυτή. Δεν πίστευε ότι υπήρχε μια ειδική τέχνη της ανθρώπινης συμπεριφοράς ή ότι η αρετή ήταν μια ειδική ικανότητα στην πρακτική εφαρμογή μιας τέτοιας ειδικής τέχνης. Πίστευε ότι η αρετή έθετε όλα τα άλλα στην αληθινή τους θέση και στη σωστή τους οπτική γωνία∙ πίστευε ότι η αρετή ήταν αρχιτεκτονική η οποία καθόριζε τη δέουσα αναλογία και τις σωστές σχέσεις της κάθε δραστηριότητας και του κάθε τομέα της ζωής. Με λίγα λόγια, δεν υπάρχει κάποια τέχνη της ανθρώπινης συμπεριφοράς ανάλογη με τη δεξιοτεχνία στη ρητορική. Υπάρχει όμως αυτό που λέγεται αρετή και η αρετή είναι μια γενική ικανότητα, ολόκληρης της ψυχής η οποία οδηγεί σε μια ισορροπία και σε μια αρμονία όλων των δραστηριοτήτων της.[1] Προκύπτει με βάση αυτή την άποψη ότι η γνώση που είναι απαραίτητη για την αρετή δεν είναι μια ειδική και επαγγελματική γνώση η οποία μπορεί να αποκτηθεί μόνο μέσω ειδικής διδασκαλίας. Ο Σωκράτης δεν πίστευε ότι η αρετή απαιτούσε μια νέα, ιδιάζουσα και εσωτερική ουσία γνώσης, διαφορετικού χαρακτήρα από την ουσία της γνώσης που είχαν οι συνηθισμένοι άνθρωποι. Δεν ισχυριζόταν ότι θα δίδασκε στους ανθρώπους τη γνώση των πραγμάτων που ανήκουν στη «φύση», προκειμένου να απορρίψουν με βάση αυτή τη γνώση τα πράγματα που ανήκαν στο «νόμο». Ο Σωκράτης πίστευε ακράδαντα στο νόμο, αλλά υπήρχε και ένας βαθύτερος λόγος για το ότι αρνείτο να πιστέψει ότι η αρετή αποτελείτο από κάποια νέα ουσία γνώσης. Αυτός ο βαθύτερος λόγος βρίσκεται στην πεποίθηση του ότι αυτό που είχε σημασία δεν είναι τόσο το τι γνωρίζεις όσο ο τρόπος με τον οποίο το γνωρίζεις. Δεν ήθελε τόσο τη γνώση νέων πραγμάτων, όσο έναν νέο τρόπο γνώσης παλαιών πραγμάτων – όχι τόσο τη γνώση μιας «φύσης» διαφορετικής από τον συνηθισμένο κόσμο, όσο τη γνώση του ίδιου του συνηθισμένου κόσμου υψωμένη σε μια νέα δύναμη και μεταφρασμένη σε μια νέα αξία λόγω του ότι ήταν μια γνώση του λόγου για τον οποίο ο κόσμος ήταν όπως ήταν. Αποδέχθηκε την ηθική της σύμβασης, αλλά επιδίωξε να την κάνει υψηλότερη με το να κάνει τους ανθρώπους να δουν τον λόγο ύπαρξης της και την «ιδέα» πάνω στην οποία στηρίζονταν. Αυτό μας φέρνει πίσω στη διδασκαλία του των δυο γνώσεων, την οποία μπορούμε να δούμε τώρα σε όλες της τις συνέπειες. Η γνώση που συνήθως διαθέτουν οι άνθρωποι δεν είναι καθόλου γνώση αλλά γνώμη (δόξα). Γνωρίζουν πράγματα υπό την έννοια ότι συχνά τα έχουν ακούσει να λέγονται, αλλά δεν τα γνωρίζουν υπό τη μόνη έννοια με την οποία μπορούμε να μιλάμε για γνώση (επιστήμη): Δεν τα γνωρίζουν ως προϊόντα κάποιας αιτίας και σε σχέση με την αιτία από την οποία έχουν παραχθεί. Γνωρίζουν, υπό την έννοια ότι το έχουν ακούσει, ότι θα πρέπει να είναι εγκρατείς, αλλά στην πραγματικότητα δεν το γνωρίζουν, επειδή δεν γνωρίζουν το γιατί θα πρέπει να είναι εγκρατείς. Εδώ μπορούμε να διακρίνουμε τον θεμελιώδη λόγο για τον οποίο ο Σωκράτης επιθυμούσε μια τελεολογική εξήγηση των πραγμάτων. Η γνώση -τουλάχιστον η γνώση που είχε σημασία- ήταν δυνατή μόνο μέσω μιας τέτοιας εξήγησης.

Αν η αρετή είναι γνώση και υπάρχουν δυο είδη γνώσης, τότε θα πρέπει επίσης να υπάρχουν και δύο είδη αρετής. Αυτό πίστευε ο Σωκράτης. Υπάρχει η αρετή που βασίζεται στη γνώμη και η υπάρχει η αρετή που βασίζεται στη γνώση. Η γνώμη είναι επισφαλής∙ μπορεί να ξεχαστεί ή να μεταβληθεί λόγω κάποιας καινούριας εντύπωσης∙ και η αρετή που βασίζεται στη γνώμη είναι εξίσου επισφαλής. Η γνώση είναι ασφαλής, επειδή βασίζεται στη λογική αναφορά, σε μια αιτία∙ και η αρετή που βασίζεται στη γνώση είναι εξίσου ασφαλής. Η αρετή που βασίζεται στη γνώμη είναι θέμα συνήθειας (έθος), ενώ η αρετή που βασίζεται στη γνώση είναι θέμα πειστικών επιχειρημάτων και οξυδέρκειας (φρόνησις). Η μια είναι η κοινή αρετή, η άλλη είναι η φιλοσοφική αρετή. Παρότι όμως αυτές οι δυο μπορεί να αντιδιασταλούν η μία προς την άλλη, δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι και οι δύο είναι μορφές αρετής. Και οι δύο έχουν το ίδιο περιεχόμενο και η μεταξύ τους διαφορά συνίσταται μόνο σε μια διαφορά αντίληψης αυτού του περιεχομένου. Σε ότι αφορά στο περιεχόμενο η κοινή αρετή είναι πραγματική αρετή. Και ο Σωκράτης, όπως έχουμε δει, ποτέ δεν επεδίωξε να ριζοσπαστικοποιήσει αυτό το περιεχόμενο ή να υποκαταστήσει την υφιστάμενη ουσία του ήθους με μια νέα. Η αντίρρησή του προς το συμβατικό ήθος στη συνηθισμένη του μορφή δεν ήταν ότι βασιζόταν σε λανθασμένες αρχές, αλλά στο ότι της έλλειπε η οποιαδήποτε συνείδηση των αρχών πάνω στις οποίες στηριζόταν – αρχές στις οποίες ο ίδιος θεωρούσε ως απολύτως αληθινές από μόνες τους. Επειδή δεν υπήρχε αυτή η συνείδηση, το συνηθισμένο ήθος είχε δυο ελαττώματα. Καθώς προέκυπτε όχι από την κατανόηση των αρχών αλλά από το ευτύχημα της φυσικής προδιάθεσης ή την ανατροφή που κατά τύχη δόθηκε, ήταν επιρρεπές σε εξαφάνιση μέσα σε ένα νέο περιβάλλον∙ ήταν ανίκανο να ανταποκριθεί σε νέες και άνευ προηγουμένου απαιτήσεις. Επίσης -και αυτό ήταν ένα ακόμη μεγαλύτερο ελάττωμα- δεν μπορούσε να μεταδοθεί. Η αρετή που στηρίζεται σε αρχές επιδέχεται κάποιο ορισμό αυτών των αρχών και κάποιος μπορεί να μεταδώσει και να διδάξει κάτι το οποίο μπορεί να περιληφθεί σε ένα γενικά ορισμό. Ο Σωκράτης κατέβαλλε μεγάλη προσπάθεια να επιτύχει τέτοιους ορισμούς∙ οι ορισμοί αποτελούσαν το αντικείμενο της διαλεκτικής και των ερωτήσεών του, και ο Αριστοτέλης αναφέρεται σε αυτόν ως τον πρώτο που εισήγαγε γενικούς ορισμούς. Με αυτή ακριβώς την έννοια ήταν ηθικός δάσκαλος ο Σωκράτης. Και ακριβώς επειδή επεδίωκε να είναι ηθικός δάσκαλος, ήταν ανικανοποίητος από την αρετή η οποία, καθώς δεν στηριζόταν σε καμία αρχή και δεν ήταν κατανοητή με κανέναν ορισμό, δεν μπορούσε να διδαχθεί. 

Γενικά μπορούμε να πούμε ότι τόσο στην ηθική όσο και στην πολιτική ο Σωκράτης ήταν νοησιαρχικός στοχαστής. Ο Ηράκλειτος κάποτε είχε πει «έχω ερευνήσει μέσα μου». Αυτό που επιθυμούσε ο Σωκράτης ήταν αυτού του είδους η έρευνα και η ειδικευμένη καθοδήγηση της ζωής του θα ήταν βασισμένη σε αυτή. Πληροφορούμαστε ότι ήταν αντίθετος προς την κλήρωση, επειδή άνοιγε τον δρόμο εξίσου στους ανίκανους όσο και στους ικανούς. Ήταν αντίθετος προς την εξουσία μιας κυρίαρχης Εκκλησίας στην οποία ο γανωματής και ο ράφτης, μπαλωματής και ο υφαντουργός είχαν ίση φωνή στις δημόσιες υποθέσεις με αυτούς που πράγματι καταλάβαιναν κάτι από την τέχνη της πολιτικής. Επέκρινε επίσης, απ’ ότι μπορούμε να συμπεράνουμε από τον Μένωνα και τον Γοργία, τους Αθηναίους πολιτικούς που καθοδηγούσαν την Εκκλησία. Στην καλύτερη, όπως πληροφορούμαστε από τον Μένωνα, έχουν κάποιο πολιτικό αισθητήριο, αλλά δεν μπορούν να το μεταδώσουν στους γιους ή στους διαδόχους τους. Στη χειρότερη περίπτωση, όπως συμπεραίνουμε από τον Γοργία, είναι κακοί ποιμένες που γεμίζουν την πόλη με «λιμάνια και αποβάθρες και τείχη και έσοδα», επιζητούν τη δημοτικότητα κολακεύοντας τον λαό, αλλά ξεχνούν τα όσα έχουν να κάνουν με τη δικαιοσύνη και τη μετριοπάθεια. Σε αντιδιαστολή προς όλα αυτά, ο Σωκράτης δίδαξε την ανάγκη για ειδικευμένη γνώση, βασισμένη σε θεμελιώδεις αρχές, προκειμένου να διεξαχθούν οι δημόσιες υποθέσεις. Εδώ μπορούμε να δούμε το σπέρμα της διδασκαλίας της εξειδίκευσης που παρουσιάζει λεπτομερώς ο Πλάτων στην Πολιτεία. Ανάμεσα σε αυτούς για τους οποίους αναφέρεται ότι ενίοτε παρακολουθούσαν τις διαλέξεις του Σωκράτη υπάρχουν ορισμένοι που ακολούθησαν την καριέρα του επαγγελματία στρατιώτη και μπορεί να ειπωθεί ότι η ανάγκη για ένα σύστημα επαγγελματισμού βασισμένο στην επιστημονική γνώση ήταν η κεντρική ιδέα διαλέξεων τις οποίες τέτοιοι άνδρες θα άκουγαν με χαρά.

Ως προς το δόγμα του επαγγελματισμού στην πολιτική ο Σωκράτης ταυτιζόταν με τους Σοφιστές, παρότι είναι προφανές από όσα έχουμε ήδη δει, ότι η εκπαίδευση που εκείνος επιθυμούσε για το επάγγελμα της πολιτικής προχωρούσε πιο πέρα από αυτήν των Σοφιστών και συνίστατο σε ένα είδος φιλοσοφικής παιδείας που θα κατέληγε σε μια σταθερή κατανόηση των θεμελιωδών αρχών της πολιτικής. Συμπεραίνουμε ότι εδώ ο Σωκράτης χρησιμοποιούσε συχνά την αναλογία των τεχνών.

Αν η αρετή δεν ήταν τέχνη αλλά κάτι υψηλότερο και καθολικότερο, τουλάχιστον η πολιτική θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως τέχνη και θα πρέπει να απαιτηθεί από τον πολιτικό να περάσει εκπαίδευση και να «μαθητεύσει» ακριβώς όπως ο τεχνίτης. Όμως δεν θα πρέπει να ταυτίσουμε πλήρως τον πολιτικό με τον τεχνίτη. Εφόσον τα σχετικά με τη δικαιοσύνη και την εγκράτεια ήταν φροντίδα του πολιτικού, σε τελική ανάλυση το πρώτο που θα έπρεπε να διαθέτει αυτός ήταν μια αληθινή και φιλοσοφική έννοια της αρετής και ο Σωκράτης δίδασκε πάντα ότι αυτό ήταν θέμα που αφορούσε κάτι ανώτερο από μια τέχνη. […]

Αν και ήταν νοησιαρχικός, μερικές είχε και στοιχεία μυστικιστικά. Διακήρυσσε ότι η οι άνθρωποι έπρεπε να καθοδηγούν τις ζωές τους με βάση μια έλλογη κατανόηση των αρχών, αλλά η δική του ζωή συχνά καθοδηγείτο από κάτι τελείως διαφορετικό. Έχουμε ήδη δει ότι η φωνή του μαντείου των Δελφών τον μετέστρεψε στην ηθική φιλοσοφία και ότι ο ίδιος πίστευε ότι δελφικός θεός του είχε αναθέσει μια αποστολή. Μαθαίνουμε επίσης από τον Πλάτωνα ότι μερικές φορές έπεφτε σε έκσταση και πληροφορούμαστε τόσο από τον Πλάτωνα όσο και από τον Ξενοφώντα ότι είχε μια εσωτερική φωνή (το δαιμόνιον), της οποίας την καθοδήγηση συχνά ακολουθούσε.[2] Έχει επισημανθεί ότι η ιστορία της εσωτερικής φωνής υποδηλώνει ότι υπήρχε κάποιο μειονέκτημα στη φιλοσοφία της δράσης του Σωκράτη. Και πράγματι, αν εξετάσουμε προσεκτικά αυτή τη φιλοσοφία, θα διαπιστώσουμε ότι κατά μια έννοια δεν μας πηγαίνει πολύ μακριά. Ο Σωκράτης κήρυξε την κυριαρχία της αληθινής γνώσης· δεν εξήγησε τη φύση των αρχών σύμφωνα με τις οποίες πρέπει να ενεργεί η αληθινή γνώση. Σίγουρα κατέστησε κριτήριο του καλού και του κακού την παρουσία ή την απουσία ορθολογικού σκοπού και αυτό τον έκανε να πιστέψει ότι οι κακές πράξεις, καθώς είναι κακές λόγω ελλείψεως σκοπού, ήταν ακούσιες και συνεπώς κανένας άνθρωπος δεν ήταν εσκεμμένα κακός. […]

Αν αποδώσουμε στον ίδιο τον Σωκράτη την ηθική διδασκαλία της Πολιτείας του Πλάτωνα, ο στόχος θα συνίσταται στην αρμονία της ψυχής, χάρη στην οποία το κάθε στοιχείο της ψυχής εκτελεί δεόντως τη λειτουργία που του έχει ανατεθεί. […] Αν πάλι ακολουθήσουμε τον Ξενοφώντα, ο στόχος συνίσταται στη χρησιμότητα και ο ορθολογικός σκοπός εκ φύσεως θα κατευθύνεται προς κάτι χρήσιμο. Τι είναι όμως η χρησιμότητα; […] δύσκολα θα βρούμε απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα στον Ξενοφώντα και, αν βρίσκαμε, δύσκολα θα μπορούσαμε να είμαστε βέβαιοι ότι αντιπροσωπεύουν τη γνώμη του Σωκράτη. […]

Ernest Barker: Ο Πολιτικός Στοχασμός Στην Αρχαία Ελλάδα. ΟΠλάτων Και Οι Καταβολές Του

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑ, 2007 (σελ. 196-207)

---

[1] Ένας από τους λόγους για τους οποίους ο Σωκράτης πίστευε ότι η αρετή δεν είναι τέχνη ήταν ότι σε αντίθεση με τις τέχνες, της έλειπε η δύναμις των εναντίων. Η ρητορική μπορεί να υποστηρίξει τόσο τις άδικες όσο και τις δίκαιες υποθέσεις. Ο γιατρός μπορεί τόσο να θεραπεύσει όσο και να σκοτώσει. Η αρετή είναι ικανή για ένα μόνο αποτέλεσμα∙ άρα δεν είναι τέχνη.

[2] Σύμφωνα με τον Πλάτωνα η φωνή πάντοτε ερχόταν, για να τον προειδοποιήσει να μην κάνει κάτι που σκόπευε. Σύμφωνα με τον Ξενοφώντα η φωνή ήταν όχι μόνο φωνή απαγόρευσης αλλά και προτροπής.

Αν βιάζεσαι να ελπίζεις

 

Ένα σημάδι του οκνηρού νου

Η βωμολοχία είναι σημάδι οκνηρού νου!

The Kominsky Method

Season 1: "Chapter 2. An Agent Grieves"

"ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΔΑΙΜΟΝΑ ΕΑΥΤΟΥ"

Τζιμ Μόρισον: Γιατί μπήκε η ελληνική επιγραφή στον τάφο του

Η κινητήρια δύναμη της Ιστορίας

Απόσπασμα από την συνέντευξη του Φράνσις Φουκουγιάμα στην «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» (17/05/20)

  

…

– Ο Τομ Γουλφ έγραψε το 1992 στο οπισθόφυλλο του «Τέλους της Ιστορίας» ότι «η προσέγγισή σας για την ιδέα του “θυμού” μπορεί να αποδειχθεί πιο σημαντική από τη θεωρία του τέλους της Ιστορίας». Αναφερόταν στην ιδέα περί «θυμού» που ανέλυσε ο Πλάτωνας στην «Πολιτεία» και την οποία αξιοποιήσατε στο «Τέλος της Ιστορίας». Πρόσφατα επιστρέψατε στο θέμα του «θυμού» στο βιβλίο σας «Ταυτότητα». Είναι ο θυμός η κινητήρια δύναμη της Ιστορίας;

Υπάρχει ένας διαχωρισμός ανάμεσα στις κοινωνικές θεωρίες σε ό,τι αφορά τι είναι αυτό που κινεί την Ιστορία. Η κυρίαρχη προσέγγιση σήμερα είναι η οικονομική. Αυτή ήταν επίσης και η προσέγγιση του Καρλ Μαρξ, ότι οι άνθρωποι κυρίως θέλουν να αποκτούν υλικά αγαθά και ότι, στη συνέχεια, οι δράσεις τους καθοδηγούνται από αυτήν την επιθυμία για αύξηση της υλικής ικανοποίησης. Αυτό επίσης υποθέτουν οι σύγχρονοι οικονομολόγοι. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρόκειται για σημαντικό κίνητρο, αλλά υπάρχει και ένα άλλο κίνητρο, που είναι ο «θυμός».

Η ιδέα αυτή εμφανίστηκε στην «Πολιτεία» του Πλάτωνα και ουσιαστικά σημαίνει ότι εκείνο που επιθυμείς είναι αναγνώριση και επιβεβαίωση της αξιοπρέπειάς σου. Εάν δεν λάβεις αυτή την αναγνώριση, τότε θυμώνεις. Αυτή η επιθυμία αναγνώρισης και επιβεβαίωσης της αξιοπρέπειας συχνά μπορεί να αποβαίνει ακόμα και εις βάρος του υλικού προσωπικού συμφέροντος.

– Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο παράδειγμα;

Βεβαίως. Το Brexit. Κατά τη διάρκεια της δημόσιας συζήτησης για το Brexit, όσοι τάσσονταν υπέρ της αποχώρησης της Βρετανίας από την Ε.Ε. άκουσαν το επιχείρημα ότι κάτι τέτοιο θα ήταν πολύ άσχημο για τη βρετανική οικονομία. Το επιχείρημα ήταν ότι η χώρα είναι έντονα διασυνδεδεμένη με την Ευρώπη και ως εκ τούτου σε περίπτωση εξόδου οι πολίτες θα υποστούν μεγάλη μείωση των εισοδημάτων τους. Αλλά οι ψηφοφόροι του Brexit απάντησαν: «Δεν με νοιάζει. Θέλουμε να ανακτήσουμε την εθνική κυριαρχία και τον έλεγχο της χώρας μας και αν αυτό απαιτεί οικονομικές θυσίες, είμαστε πρόθυμοι να τις υποστούμε».

Στο δράμα του Brexit μπορείτε να δείτε την ενεργοποίηση του πλατωνικού θυμού. Είναι μια διαφορετική έκφραση ανθρώπινου κινήτρου. Δεν είναι ο μοναδικός μοχλός της Ιστορίας, η οικονομία εξακολουθεί να έχει σημασία, αλλά νομίζω ότι οι οικονομολόγοι τείνουν να ξεχνούν τον θυμό. Ξεχνούν τον αγώνα για αναγνώριση ως το άλλο μεγάλο κίνητρο που οδηγεί σε μεγάλο βαθμό τη σύγχρονη πολιτική.

…

Όταν τυφλός οδηγεί τυφλούς

Πήτερ Μπρύχελ ο Πρσβύτερος: «Η Παραβολή των Τυφλών -Τυφλός οδηγεί τυφλό», 1568. Τέμπερα σε καμβά, 86 x 154 εκ. Νάπολη, Museo Nazionale.

Ένα χρόνο πριν πεθάνει, o Φλαμανδός Peter Bruegel της Αναγέννησης του Βορρά, ζωγραφίζει αυτόν τον αξιοπερίεργο πίνακα, ασυνήθιστο όχι μόνο για τα μουντά του χρώματα, αλλά και για το αποτρόπαιο, εκ πρώτης όψεως, και –σήμερα– μη πολιτικά ορθό περιεχόμενό του. 

Νοηματικά είναι έργο θλίψης και απελπισίας: Έξι τυφλοί ζητιάνοι έχασαν το δρόμο και αβοήθητοι ακολουθούν ο ένας τον άλλον για να πέσουν εντέλει και να πνιγούν όλοι στο ίδιο ποτάμι, ακολουθώντας τον αρχηγό τους που κείται ήδη χάμω, πνιγμένος. Οι σύντροφοι δεν ξέρουν ποια μοίρα τους περιμένει! Καμία συμπονετική διάθεση εκ μέρους του ζωγράφου! Αμείλικτος αποκαλύπτει με λεπτομέρειες το επερχόμενο δράμα, σαν την φάρσα που θα παίζεται διαρκώς σε βάρος οποιουδήποτε αφεθεί να παρασυρθεί από «τυφλούς» ψευδοπροφήτες. Μοιραίος και άβουλος θα κατρακυλά διαρκώς στην πνευματική ανυπαρξία, στο κενό. Αυτό θα είναι το τραγικό πεπρωμένο του.

Η εικονογραφία του πίνακα στηρίζεται στην οργισμένη φράση του Χριστού κατά των Φαρισαίων που επέμεναν, όπως συνήθιζαν, στις τυπικές διαδικασίες αναγνώρισης του καθαρού από το ακάθαρτο και της μόλυνσης που συντελείται στο σώμα του ανθρώπου:  

«Ἄφετε αὐτούς· ὁδηγοί εἰσι τυφλοὶ τυφλῶν· τυφλὸς δὲ τυφλὸν ἐὰν ὁδηγῇ, ἀμφότεροι εἰς βόθυνον πεσοῦνται» (Ματθ. 15.14)

Μαριλένα Ζ.Κασιμάτη

Ιστορικός τέχνης και επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης

Πηγή: FactNews, 15 Απρ 2020

Ο ευτυχισμένος πλούσιος

Η πλατφόρμα. Ένα αλληγορικό κοινωνικό θρίλερ, με πολιτικές και φιλοσοφικές προεκτάσεις.

Η ιστορία εκτυλίσσεται σε ένα ίδρυμα-φυλακή που μπαίνουν όσοι έχουν κάνει κάτι, αλλά και εθελοντές με την προοπτική μιας ανταμοιβής μόλις ολοκληρώσουν την ποινή τους.

Η φυλακή ξεκινάει από το ισόγειο-διοίκηση και εκτείνεται σε αγνώστου αριθμού επίπεδα προς τα κάτω.

Στο κάθε υπόγειο επίπεδο μένουν δύο κατάδικοι. Ο κάθε φυλακισμένος έχει δικαίωμα να πάρει ένα αντικείμενο μαζί του.

Στο κέντρο του επιπέδου υπάρχει μια μεγάλη ορθογώνια τρύπα από την οποία κατεβαίνει κι ανεβαίνει η "πλατφόρμα", η οποία στην ουσία είναι ένα τραπέζι γεμάτο φαγητά, γλυκά και φρούτα σε εκπληκτικά σκεύη παρασκευασμένα στο επίπεδο μηδέν-διοίκηση που στην ουσία είναι μια σούπερ γκουρμέ κουζίνα με πολλούς σεφ, υπό την επίβλεψη του μετρ-διοικητή. Τα φαγητά κατεβαίνουν σε κάθε όροφο για λίγα λεπτά και οι φυλακισμένοι τρώνε ό,τι προλάβουν.

Στα πάνω επίπεδα τρώνε καλά και συχνά σπαταλούν, ή καταστρέφουν το φαγητό από αδιαφορία για τους άλλους, ή και επίτηδες. Η πλατφόρμα-τραπέζι κατεβαίνει τα επίπεδα με αποτέλεσμα κάποιοι να τρώνε αποφάγια και κάποιοι τίποτα. Αν κάποιος κρατήσει φαγητό, το σύστημα τον βλέπει και τον τιμωρεί με αφόρητη ζέστη ή αφόρητο κρύο (Κόλαση). Έτσι, ο έγκλειστος υποχρεώνεται να πετάξει στην τρύπα την τροφή που κράτησε.

Το σύστημα ανάλογα με την υποταγή και τη συμπεριφορά που δείχνει ο καθένας αλλάζει επίπεδο προς τα κάτω ή προς τα πάνω.

Κεντρικός ήρωας είναι ο Γκόρενγκ –μια φυσιογνωμία με μουσάκι αλλά Δον Κιχώτη– που μπήκε εθελοντικά για έξι μήνες προκειμένου να κόψει το τσιγάρο και να πάρει το "πιστοποιητικό". Ευπειθής στο σύστημα, ονειροπόλος, ανθρωπιστής επιλέγει να πάρει μαζί του στη φυλακή το βιβλίο του Θερβάντες "Δον Κιχώτης"… από το οποίο, προς το τέλος της ταινίας, διαβάζει το παρακάτω απόσπασμα:

«Ο σπουδαίος αλλά μοχθηρός θα είναι ένας μοχθηρός σπουδαίος κι ο φιλάργυρος πλούσιος θα είναι ένας άπληστος ζητιάνος. Γιατί όποιος κατέχει πλούτο δεν είναι ευτυχισμένος επειδή τον κατέχει, αλλά επειδή τον ξοδεύει, όχι όπως του αρέσει, αλλά ξέροντας πως να τον ξοδέψει σωστά». «Όπως του αρέσει».

Η δύναμη του ασυνείδητου

«Freud»: Η αυστριακή σειρά του Netflix επιχειρεί να ρίξει φως στην σκιώδη ζωή του νεαρού Σίγκμουντ Φρόιντ.

Στην αρχή παρακολουθούμε τον ήρωα να αντιμετωπίζει πάσης φύσεως προβλήματα στην αρχή της καριέρας του (από το να αποδείξει στους βιεννέζους συναδέλφους του ιατρούς ότι η ύπνωση έχει θεραπευτικές ιδιότητες μέχρι να πληρώσει τα τρία ενοίκια που χρωστάει στον σπιτονοικοκύρη του) παράλληλα με την υπόθεση της κακοποίησης της νεαρής πόρνης στο βιεννέζικο «σπίτι».

Η συνέχεια όμως ξεδιπλώνει ένα άκρως ελκυστικό μπουκέτο από σύμβολα και νοήματα: εβραϊσμός, το τέλος των Αυτοκρατοριών, επαναστάσεις και θεωρίες συνωμοσίας, αποκρυφισμός και, φυσικά, ψυχανάλυση. 

Από το όγδοο επεισόδιο (Καταστολή) της πρώτης σεζόν:

Η δύναμη του ασυνείδητου

Ότι θέλουμε αληθινά βαθιά μέσα μας θα έρθει σ’ εμάς καλώς ή κακώς.

Ή αντίστροφα… μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αυτό που γίνεται κάποιος είναι, στ’ αλήθεια, ο βαθύτερος πόθος του.

Έγκλημα και τιμωρία

Ο Ντοστογιέφσκι έγραψε:

«Αν ένας άνθρωπος έχει συνείδηση, θα υποφέρει για το λάθος του. Αυτό θα είναι η τιμωρία και η φυλακή του».

Ο Ντοστογιέφσκι ισχυριζόταν ότι ο κακός θέλει να τιμωρηθεί. Αν ο κακός δεν πιαστεί, θα αναζητήσει την τιμωρία του, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.

Η σκληρή αλήθεια

Ουσιοκρατική προοπτική

Όταν κάποιος λέει ότι ανησυχεί

Η πράξη που δεν μένει ατιμώρητη.

Η νέα πολιτική

Η ταινία Brexit: The Uncivil War αφηγείται την ιστορία του Dominic Cummings (Benedict Cumberbatch), του υπεύθυνου στρατηγικής της καμπάνιας υπέρ της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση για το δημοψήφισμα του 2016.

Η σκηνή που ακολουθεί περιγράφει τον τρόπο που η εκστρατεία του Vote Leave για το δημοψήφισμα χρησιμοποίησε τα δεδομένα από τα social media για την ατομική «στοχοποίηση» των ψηφοφόρων:

Η τεχνολογία προχώρησε από το «σ’ αρέσει αυτό, άρα και το άλλο». Οι αλγόριθμοι στο διαδίκτυο μαθαίνουν τη συμπεριφορά μας, την ψυχολογία μας, τη συναισθηματική μας κατάσταση. Αυτά τα social media γνωρίζουν τι ερωτήσεις θέτουμε, τι μας κρατά ξύπνιους τη νύχτα, πότε κοιμόμαστε, που πάμε, με ποιον κι επομένως το σύστημα κάνει προβλέψεις. Ανησυχητικά ακριβείς.

Όπως;

Το facebook ξέρει πότε ξερωτεύεσαι τον σύντροφό σου. Δεν ήθελε να το ανακαλύψει, δεν ήταν πρόθεσή του, μα… αλλά δυο δισ. άνθρωποι συνεχώς εισάγουν στη βάση δεδομένων δεκαπέντε φορές την ημέρα. Μοτίβα. Εναλλασσόμενες συμπεριφορές.

Απλά στοχεύετε, ή μικροστοχεύετε, το μήνυμά σας; Αυτό είναι όλο;

Όχι μόνο αυτό. Σημαίνει ότι μπορούμε να σχεδιάσουμε και να διανείμουμε χιλιάδες διαφορετικές διαφημίσεις ανάλογα σε ποιον απευθύνονται. Έτσι το χρονολόγιό σου θα είναι διαφορετικό από των φίλων σου, της μαμάς σου, κλπ. Και το λογισμικό μας μπορεί να ελέγξει, πόσο αποτελεσματικές είναι διαφημίσεις, από τα «like» τα «κλικ», τα «share», και μετά τα προσαρμόζει, τα βελτιώνει… σε πραγματικό χρόνο.

Σε πραγματικό χρόνο; …

Η γενικευμένη διαφήμιση έχει πεθάνει. Κάνουμε updating & uploading συνεχώς, κατ’ επιλογή… διδάσκοντας τις εταιρείες δεδομένων και τους διαφημιστές ποιοι είμαστε και τι θέλουμε. Δεδομένα που οδηγούν πολιτικά κόμματα σε ψηφοφόρους, με ένα μήνυμα που προσαρμόζεται αλγοριθμικά για τον καθένα.

Ο Ομπάμα άνοιξε τον δρόμο σ’ αυτό. Ένας φιλελεύθερος. Δεν είναι Δεξιά εναντίον Αριστεράς, είναι το παλιό έναντι του καινούργιου. Αυτή είναι η νέα πολιτική. …