Ο αναβλητικός

Μην αναβάλλεις κάτι γι’ αύριο και μεθαύριο: εκείνος που εργάζεται σ’ ανώφελη εποχή την αποθήκη δεν γεμίζει. Ούτε ο αναβλητικός. Η επιμέλεια της δουλειάς προάγει. 

Ο άνθρωπος που αναβάλλει τις δουλειές διαρκώς με τις ζημιές παλεύει.

Ησίοδος, Έργα και Ημέραι, 410-413

Η αξία των μικρών πραγμάτων

Η «παρά φύσιν» οικονομία

Ο Αριστοτέλης, […] αναρωτήθηκε με μια ριζικότητα πρωτόγνωρη για τους μετέπειτα οικονομολόγους, για τους σκοπούς και τον χώρο που καταλαμβάνει η οικονομική δραστηριότητα μέσα στον ίδιο τον βίο των ανθρώπων.

Διέκρινε τότε, στα Πολιτικά του, δύο είδη «οικονομίας». Εκείνη του νοικοκυριού («καπηλική») που έχει σκοπό την αυτάρκεια και αποτελεί έναν συνδυασμό παραγωγικών και εμπορικών δραστηριοτήτων που στοχεύουν στη διευθέτηση των υλικών αναγκών∙ και την χρηματιστική, που λειτουργεί χάριν της ιδίας της αγοράς, και ανάγει σε μοναδικό σκοπό της την μεγιστοποίηση του κέρδους.

Η μια οικονομία τελείται κατά φύσιν, καθώς εξασφαλίζει την αναπαραγωγή του ίδιου του κοινωνικού σώματος, ενώ η άλλη γίνεται παρά φύσιν καθώς παραγνωρίζει την ενδελέχεια των αγαθών μα τα οποία συναλλάσσεται -δηλαδή την χρήση τους- και τα ανάγει απλώς σε όργανα πλουτισμού του χρηματιστή εμπόρου. 

Σ’ ένα προφητικό για τη διορατικότητά του απόσπασμα των Πολιτικών περιγράφει με απλό και αξεπέραστο τρόπο τις τεράστιες συνέπειες που θα έχει η γενίκευση της Χρηματιστικής και η κυριάρχηση της μέσα στην οικονομική σφαίρα:

«… όσοι επιδιώκουν την καλή ζωή αναζητούν ό,τι παρέχει σωματικές απολαύσεις με αποτέλεσμα, επειδή και αυτό φαίνεται να συνάπτεται με την περιουσία, όλη τους η φροντίδα περιστρέφεται γύρω από την απόκτηση χρημάτων. Αυτό προκάλεσε και τη δημιουργία του άλλου είδους της Χρηματιστικής. Και επειδή η απόλαυση έγκειται στην υπερβολή οι άνθρωποι αναζητούν την τέχνη που εξασφαλίζει την υπερβολή της απόλαυσης. Και, αν δεν μπορούν να την εξασφαλίσουν με την Χρηματιστική, προσπαθούν να την εξασφαλίσουν με άλλο τρόπο, χρησιμοποιώντας κάθε δεξιότητα αλλά κατά τρόπο ενάντια στη φύση. Διότι έργο της ανδρείας δεν είναι να αποφέρει χρήματα αλλά να εμπνεύσει θάρρος, ούτε έργο της στρατηγικής και της ιατρικής είναι τα χρήματα αλλά της πρώτης η νίκη και της δεύτερης η υγεία. Εκείνοι όμως όλες αυτές τις δεξιότητες και αρετές τις κάνουν μέσα απόκτησης χρημάτων, ωσάν να είναι αυτός ο μοναδικός σκοπός, προς τον οποίον πρέπει να κατευθύνονται τα πάντα». (1257b – 1258a)

Από τον πρόλογο του Γιώργου Ράκκα στο: Καρλ Πολάνυι, Η εφεύρεση του εμπορίου

Εναλλακτικές Εκδόσεις 2017 (σ. 12-13)

Αυτοί που κάνουν το μεγαλύτερο κακό στους νέους

Μιλώντας με τον Αδείμαντο στην Πολιτεία ο Σωκράτης, του θέτει το ερώτημα: ποιος νομίζεις ότι κάνει περισσότερο κακό στους νέους της Αθήνας, οι ιδιωτικοί Σοφιστές ή κάποιοι άλλοι «μέγιστοι» –όπως τους αποκαλεί– Σοφιστές. 

Το κείμενο πηγαίνει περίπου ως εξής:

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Ή μήπως πιστεύεις και εσύ, όπως οι περισσότεροι, ότι αξίζει τον κόπο να μιλάμε για κάποιους νέους που διαφθείρονται από τους Σοφιστές και για κάποιους ιδιωτικούς σοφιστές που τους διαφθείρουν, και να αποσιωπούμε ότι αυτοί που τα λένε αυτά είναι οι ίδιοι οι μέγιστοι Σοφιστές, αυτοί που μορφώνουν στην εντέλεια και διαπλάθουν όπως ακριβώς θέλουν και τους νέους και τους μεγαλύτερους, και τους άνδρες και τις γυναίκες;

Ο Αδείμαντος δεν το καταλαβαίνει ακριβώς –αυτή τη διάκριση– και ρωτάει λοιπόν:

ΑΔΕΙΜΑΝΤΟΣ. Πότε και πού γίνεται αυτό; [η διαφθορά δηλαδή των νέων, η πραγματική].

Και η απάντηση του Σωκράτη:

ΣΩΚΡΑΤΗΣ. Όταν συναθροίζονται και κάθονται όλοι μαζί, στην εκκλησία του Δήμου ή στα δικαστήρια ή στα θέατρα και στα στρατόπεδα [όλοι μαζί] ή όπου αλλού υπάρχει πολιτική συγκέντρωση πλήθους, και με μεγάλο θόρυβο άλλα από τα λεγόμενα και τα δρώμενα τα αποδοκιμάζουν, και άλλα τα επαινούν, με μεγάλη υπερβολή και το ένα και το άλλο, ξεφωνίζοντας και κραυγάζοντας, και μαζί με αυτούς αντιλαλούν οι πέτρες και οι χώροι όπου βρίσκονται, διπλασιάζοντας τη βοή της αποδοκιμασίας και του επαίνου. Μέσα λοιπόν σε μια τέτοια ατμόσφαιρα, πώς να βαστάξει η καρδιά ενός νέου;

[…] Ποιοι είναι λοιπόν οι μέγιστοι Σοφιστές που είναι το μέγιστο κακό στην πόλη; Αυτοί που έχουν το πάνω χέρι, για να το πούμε έτσι, στην Εκκλησία του Δήμου, στο Δικαστήριο, στο θέατρο, στο στρατόπεδο. […] «Μέγιστοι Σοφιστές δεν είναι οι φιλόσοφοι που διδάσκουν κάτι διαφορετικό από μένα», λέει ο Πλάτων, εκείνοι που είναι μέγιστοι Σοφιστές είναι οι πολιτικοί, είναι θεατρικοί συγγραφείς, είναι αυτοί που επηρεάζουν τα πλήθη στην πόλη.

Βασίλης Κάλφας, Πλάτων 

Mathesis 2018

Για να σου πει κάποιος την αλήθεια