Γιατί συμβαίνουν τα πράγματα

Στην τηλεοπτική σειρά Ozark η υπόθεση είναι η εξής: Το ζεύγος των Byrdes και τα έφηβα παιδιά τους Charlotte και Jonah, αποτελούν μια φαινομενικά συνηθισμένη οικογένεια με φυσιολογικές ζωές. Όλα φυσιολογικά εκτός από τη δουλειά του Marty που είναι οικονομικός σύμβουλος /αναλυτής με ειδικότητα στο ξέπλυμα «ύποπτης» προέλευσης χρήματος … Οι δυσχερείς όμως και εξαιρετικά βίαιες περιστάσεις (ουσιαστικά η διαπλοκή με πρωτοκλασάτο στέλεχος διεθνούς καρτέλ ναρκωτικών) τους αναγκάζουν να εγκαταλείψουν νύχτα με τα δύο τους παιδιά το Σικάγο και να εγκατασταθούν στην κοινότητα των Όζαρκς όπου – καταρχάς – θα πρέπει να «ξεπλυθεί» μέσω διάφορων γρήγορων επενδύσεων («άγγελος επενδυτής» και «σιωπηλός συνεταίρος» είναι οι όροι που χρησιμοποιούνται πλέον στο πλυντήριο χρήματος) το ποσό των οκτώ εκατομμυρίων, ειδάλλως αντίο ζωή (κυριολεκτικά) …

Στο όγδοο επεισόδιο της πρώτης σεζόν ("Kaleidoscope") ο Marty εξηγεί στον φίλο του γιατί συμβαίνουν τα πράγματα:

Όπως έλεγε ο πατέρας μου: «Τα πάντα γίνονται για κάποιο λόγο».

Ο πατέρας σου μου φαίνεται ότι έλεγε όλο βλακείες. Με όλο τον σεβασμό.

Ναι , λοιπόν, πιθανόν.

Αλήθεια το πιστεύεις αυτό; Πραγματικά πιστεύεις ότι είναι… καθορισμένα από τη μοίρα όσα πρόκειται να μας συμβούν;

Δεν ξέρω αν είναι καθορισμένα…

Βλακείες. Τα πράγματα συμβαίνουν γιατί… οι άνθρωποι παίρνουν αποφάσεις, προβαίνουν σε πράξεις… και συμβαίνουν διάφορα. Και… δημιουργείται επιρροή χιονοστιβάδας, ξέρεις, στον κόσμο γύρω τους… λόγω αποφάσεων των άλλων. Ο κύκλος συνεχίζεται, η χιονοστιβάδα συνεχίζει να κυλάει. Κι ακόμα κι αν δεν είναι έτσι, όταν… τα γεγονότα δεν συνδέονται με αποφάσεις και πράξεις άλλων, δεν υπάρχει κάποιο… τεστ σταλμένο από το σύμπαν για να ελεγχθεί το αποτέλεσμα.

Για ποιον λόγο ένα υγιές 5χρονο να έχει όγκο στον εγκέφαλο; Ή γιατί ένα τσουνάμι να εξαφανίζει ένα χωριό; Πες σ’ αυτές τις οικογένειες ότι όλα γίνονται για κάποιο λόγο. 

Όχι κάποιες φορές οι άνθρωποι παίρνουν αποφάσεις, συμβαίνουν διάφορα… και πρέπει να αντιδρούμε ανάλογα. 

Ή μπορείς… να συρθείς σε μια τρύπα και να πεθάνεις, ξέρεις.

Το να θέλεις είναι αδυναμία

Για ποιους γράφει ο Πλάτων

[…] πολύ μεγάλη αξία θα είχε αν ήμασταν σε θέση να πούμε με βεβαιότητα για ποιο κοινό έγραφε ο Πλάτων. […]

Δεσμευτική δήλωση εκ μέρους του Πλάτωνα σχετικά με το ερώτημα αυτό δεν υπάρχει, και ούτε θα έπρεπε κανείς να την περιμένει κανείς στο πλαίσιο της απόφασής του για συνεχή δραματοποίηση της έκθεσής του. Η δυνατότητα που μένει, επομένως, για μας είναι τα αναδρομικά συμπεράσματα που προκύπτουν από το περιεχόμενο και τον τόνο των διαλόγων.

Ωστόσο η εικόνα που προσφέρουν οι διάλογοι δεν είναι από την άποψη αυτή με κανέναν τρόπο ενιαία. Στο ένα άκρο μιας ευρείας κλίμακας δυνατοτήτων βρίσκεται ο σύντομος διάλογος Κρίτων: με τη συγκινητική του προσωποποίηση των νόμων, οι οποίοι προτρέπουν τον Σωκράτη να παραμείνει υπάκουος στην πατρίδα, και με την απουσία αξιόλογης επιχειρηματολογίας φαίνεται να γράφτηκε κατά κύριο λόγο για τον αμύητο στη φιλοσοφία αναγνώστη, ο οποίος είναι προδιατεθειμένος υπέρ της νομιμοφροσύνης. Στο άλλο άκρο θα μπορούσε κανείς να τοποθετήσει τον Τίμαιο: ο διάλογος προσφέρει όχι μόνο μια βαθυστόχαστη θεωρία για τις αρχές της Φύσης, αλλά στο δεύτερο μέρος του και ιδιαίτερα εξειδικευμένα συμπεράσματα από διάφορους κλάδους της φυσικής· είναι προφανές ότι ένα τέτοιο έργο […] μπορεί να προσληφθεί κατάλληλα κυρίως από τον ειδικό ή πάντως από τους ενδιαφερόμενους που έχουν μια ειδική προπαιδεία. Η απουσία της διαλογικής μορφής και η εν μέρει σκόπιμα σκοτεινή διατύπωση απαιτούν επιπλέον από τον αναγνώστη μεγάλη επιμονή. Αντοχή και μέγιστη οξυδέρκεια απαιτεί και το δεύτερο μέρος του Παρμενίδη, που εξελίσσεται βέβαια με ερωτήσεις και απαντήσεις, αλλά που με την έντονη προσήλωσή του στη λογική των αφηρημένων εννοιών «Ένα» και «Πολλά» συνειδητά αποφεύγει τη χάρη και τη ζωντάνια που χαρακτηρίζουν συνήθως τον Πλάτωνα.

Αυτό το δεύτερο μέρος του Παρμενίδη θέλει να είναι ένα είδος άσκησης (γυμνασία, Παρμ. 135d 7), για την οποία επιλέγεται ως συνομιλητής αυτού που διευθύνει τη συζήτηση ο νεότερος και πιο απλοϊκός από τους παρόντες. Νεαροί μαθητευόμενοι στη φιλοσοφία είναι οι συνομιλητές και στους ύστερους διαλόγους Θεαίτητος, Σοφιστής, Πολιτικός και Φίληβος, στους οποίους οι συζητήσεις έχουν –σε σύγκριση με τους πρώιμους διαλόγους- μια σχολική, επαγγελματική χροιά. Η διάσταση της μεθοδικής άσκησης τονίζεται και σε αυτά τα έργα (πρβ. Π.χ. Πολιτικό 285c-287a, μελέτη, «άσκηση» 286b 1).

Από αυτούς τους αποδέκτες των ερωτήσεων μέσα στον διάλογο θα μπορούσε κανείς να βγάλει συμπεράσματα για αυτούς στους οποίους απευθύνονται οι ίδιοι οι διάλογοι: οι διάλογοι αυτοί θα πρέπει λοιπόν να γράφτηκαν κυρίως για τους μαθητές στην Ακαδημία ως οδηγητικές ασκήσεις και ως βάση για τις συζητήσεις τους. Λόγω της προπαιδείας τους στην πλατωνική φιλοσοφία οι μαθητές ήταν σίγουρα σε θέση να λύσουν τα αινίγματα και τις απορίες του κειμένου και να συμπληρώσουν τις ελλιπείς τεκμηριώσεις. […]

Ως εδώ φαίνεται σαν να έχουμε να κάνουμε με τρεις διαφορετικές ομάδες αποδεκτών: τους αμύητους, τους επιστημονικά ενημερωμένους και στους μαθητές του Πλάτωνα στην Ακαδημία. […] Και ας μην το ξεχνούμε: Κανένας διάλογος δεν είναι χωρίς ενδιαφέρον για τον προχωρημένο στη φιλοσοφία, όπως και αντίστροφα κανένας διάλογος δεν τόσο απρόσιτος (με μοναδική εξαίρεση ίσως το δεύτερο μέρος του Παρμενίδη), ώστε να μην μπορεί να διαβαστεί επωφελώς έστω και από έναν αρχάριο.

Στον Φαίδρο ο Πλάτων εξηγεί ότι η αξία των καλύτερων γραπτών έργων (τα οποία ενγένει δεν διαθέτουν και μεγάλη σοβαρότητα) έγκειται στο ότι λειτουργούν ως βοηθήματα της μνήμης για τον γνώστη (278a 1)· ο φιλόσοφος γράφει, λέει ο Πλάτων, για να παίξει και για να ετοιμάσει για τα γεράματά του ένα μέσον για τη μνήμη – για τον ίδιο και για τον καθένα που ακολουθεί το ίδιο μονοπάτι (276d 1-4). Ποιοι είναι αυτοί που ακολουθούν το ίδιο μονοπάτι με τον Πλάτωνα; […]

Ειδικά ο Πλάτων όμως ήξερε καλά ότι ένα βιβλίο, από τη στιγμή που γράφεται, μπορεί να διαβαστεί αδιακρίτως από τους πιο διαφορετικούς μεταξύ τους αναγνώστες (Φαίδρος 275e): αν ήθελε να αποφύγει ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό, θα έπρεπε ήδη να έχει πάρει μέτρα για να αποτρέψει τη διάδοση των έργων του. Στα έργα του Ισοκράτη έχουμε εντούτοις μια σύγχρονη μαρτυρία ότι τα έργα του Πλάτωνα διαβάζονταν και έξω από την Ακαδημία, και η φιλόδοξη λογοτεχνική μορφή αριστουργημάτων όπως ο Φαίδων και το Συμπόσιο, ο Ευθύδημος και ο Φαίδρος, πιστοποιεί ότι γράφτηκαν και για ένα πλατύ, λογοτεχνικά καλλιεργημένο κοινό. Οι πολιτικές απόψεις, από την άλλη μεριά, σε έργα όπως η Απολογία, ο Μένων, ο Γοργίας και η Πολιτεία δύσκολα βρίσκουν μια ικανοποιητική εξήγηση αν δεχτεί κανείς ότι προοριζόταν αποκλειστικά για τους νεότερους ομοϊδεάτες. Τέλος, θα πρέπει να θυμηθούμε την έντονη «διαφημιστική» (προτρεπτική) χροιά που είναι αισθητή στο σύνολο των πρώιμων και μέσων έργων του Πλάτωνα και ανιχνεύεται ακόμη και σε ορισμένα μέρη του ύστερου έργου του: στοχεύει κατά κύριο λόγο στους Εκτός, σε αυτούς για τους οποίους η ενασχόληση με τη φιλοσοφία αποτελεί ακόμη μέλλον.

Έτσι, παρά τις διαφορετικές νοητικές απαιτήσεις που προβάλλουν οι επιμέρους διάλογοι, αποδεικνύεται ότι το μορφωμένο πλατύ κοινό είναι το κοινό στο οποίο στοχεύει ο Πλάτων. Από αυτό το πλατύ κοινό όμως δεν μπορεί να αποκλειστεί με βεβαιότητα καμία ομάδα. Ας το πούμε πιο απλά: Ο Πλάτων γράφει για όλους.

Thomas A. Szlezák, Πώς να διαβάζουμε τον Πλάτωνα

[Εκδόσεις Θύραθεν, 2004, σελ. 40-50]

Η ιστορία και η πραγματικότητα

Η καλύτερη ατάκα

Ηρωισμός

«Ονομάζω ηρωισμό την ψυχική διάθεση που σπρώχνει το άτομο να επιτύχει στόχους πέρα από τους οποίους αυτό το ίδιο παύει πια να λογαριάζεται. Ηρωισμός λοιπόν δεν είναι παρά η απόλυτη θέληση με την οποία το άτομο συγκατανεύει στην καταστροφή του»

Φρ. Νίτσε, Ιδού ο Άνθρωπος

Από το: Jules Chaix – Ruy, Η ζωή και η σκέψη του Νίτσε

Εκδόσεις Άπειρον (σελ. 50)

Τα αρπαχτικά

Αυτό που υποτίθεται ότι καταστράφηκε στον Παράδεισο

Αν αυτό που υποτίθεται ότι καταστράφηκε 

στον Παράδεισο ήταν καταλυτό, τότε 

δεν ήταν αποφασιστικής σημασίας· 

αλλά αν ήταν ακατάλυτο τότε ζούμε μέσα 

σε μια ψευδή πίστη.

Franz Kafka, Αφορισμοί 

Εκδόσεις Micro MEGA

Ο πετυχημένος γάμος

Νίτσε και Σωκράτης

Ο Γερμανός κλασικιστής και φιλόσοφος Φρίντριχ Νίτσε (1844-1900) είχε και αυτός εμμονή με την ιδέα ότι ο θάνατος του Σωκράτη ήταν απόλυτα συνειδητός και ορθολογικός: μια διανοητική συνάντηση με μια άλογη δύναμη.

Ο Νίτσε είχε μια σχέση αγάπης και μίσους με τον Σωκράτη, τον οποίο άλλοτε ηρωοποιούσε και άλλοτε δαιμονοποιούσε. Την αμφιταλάντευσή του απέναντι στον Σωκράτη ενίσχυε η αμφιθυμία του ως προς τον ορθό λόγο.

[…] για τον Νίτσε η σωκρατική φιλοσοφία αποτελούσε αγγελτήριο θανάτου της τραγωδίας και της γέννησης της πολιτισμικής παρακμής. Στο βιβλίο του Η γέννηση της τραγωδίας (1872) ο Νίτσε δηλώνει ότι η φιλοσοφία του Σωκράτη σήμανε τον «θάνατο της τραγωδίας»: «Αναλογιστείτε τις συνέπειες των σωκρατικών αρχών «Η αρετή είναι γνώση· ο άνθρωπος αμαρτάνει μόνο από άγνοια· ο ενάρετος είναι και ευτυχισμένος». Στις τρεις αυτές βασικές όψεις του οπτιμισμού φωλιάζει ο θάνατος της τραγωδίας». Ο Σωκράτης ήταν πολύ ορθολογιστής για να αφήσει χώρο στην τραγωδία. «Ο θνήσκων Σωκράτης, που με τη λογική του υψώθηκε πάνω από το φόβο του θανάτου, γίνεται ο θυρεός στις πύλες της επιστήμης που θυμίζει στους πάντες την αποστολή τους: να κάνουν την ύπαρξη να φανεί νοητή και ως εκ τούτου λογική». Αυτό για τον Νίτσε ήταν το μεγαλύτερο ψέμα.

Ουσιαστικά, η αντίθεση του Νίτσε εστιάζεται σε δύο απόψεις του Σωκράτη ότι τη ζωή του ανθρώπου την κατευθύνει ο ορθός λόγος και ότι η ζωή μπορεί να γίνει απόλυτα κατανοητή. Ο Νίτσε επιμένει ότι οι άνθρωποι δεν είναι πλήρως –ή έστω κατά βάση- λογικοί: ακόμα και ο Σωκράτης ήταν πολύ λιγότερο λογικός απ’ ότι ήθελαν να πιστεύουν ο ίδιος και οι συνεχιστές του. Ο Νίτσε χλευάζει τις τελευταίες του λέξεις: τι είδους φιλόσοφος είναι αυτός που παθαίνει λέγοντας ασυναρτησίες για έναν κόκορα; Για τον Νίτσε το περίφημο δαιμόνιο του Σωκράτη δεν ήταν παρά κάποια μόλυνση στο αυτί του.

Ωστόσο, οι απόψεις του Νίτσε για τον Σωκράτη δεν μένουν σταθερές. Παραδέχεται ότι «ο Σωκράτης, για να είμαι ειλικρινής, μου μοιάζει τόσο πολύ, ώστε σχεδόν πάντα του εναντιώνομαι». Θαύμαζε τον είρωνα, αστείο και απρόβλεπτο Σωκράτη και ήθελε να τον ξεπεράσει. Πίστευε πως αν ο Σωκράτης παράβγαινε με τον Ιησού, θα τον κατατρόπωνε. Στο Ανθρώπινο, πολύ ανθρώπινο (1878) σχολιάζει: « Ο Σωκράτης με την πρόσχαρη σοβαρότητά του και τη σοφία του πειραχτηριού υπερέχει σε σχέση με τον ιδρυτή του χριστιανισμού. Επιπλέον, ήταν ευφυέστερος».

Μετά, γράφοντας τη Χαρούμενη επιστήμη (1882), επιτίθεται και πάλι άγρια στο Σωκράτη χαρακτηρίζοντάς τον πρόδρομο και πρωτεργάτη μιας παρηκμασμένης και διεφθαρμένης κοινωνίας. Ο Νίτσε αναφέρει επίσης πως ο Σωκράτης ίσως να μην ήταν καν Έλληνας· η διάσημη πλακουτσωτή μύτη του μας βάζει σε υποψίες σχετικά με την φυλετική του καθαρότητα: στο Λυκόφως των ειδώλων (1888) μας λέει ότι «ο Σωκράτης προέρχεται από τους κατώτερους, ο Σωκράτης ήταν ένας από τον όχλο. Ξέρουμε, μπορούμε ακόμα και να δούμε πόσο άσχημος ήταν […] Ήταν ο Σωκράτης πράγματι Έλληνας;» Το ήδη αρχαίο πρόβλημα της εξωτερικής εμφάνισης του Σωκράτη παίρνει δυσοίωνη τροπή σε περίοδο ευγονικών πειραματισμών και φυλετικών διαχωρισμών […]

«Ο Σωκράτης ήθελε να πεθάνει. Μόνος του ήπιε την κούπα με το δηλητήριο. Δεν θέλησε από μόνη της η Αθήνα να του βάλει στο στόμα, εκείνος την εξανάγκασε να το κάνει». Ο Σωκράτης ενέπαιξε τους Αθηναίους: ατιμάστηκαν εκείνοι για τον θάνατο που ο ίδιος εξαρχής επιθυμούσε.

Emily Wilson, Ο θάνατος του Σωκράτη

Εκδόσεις Πατάκη, 2011, (σελ. 288-290).

*

«Αυτό το χειμώνα έχω να κάνω δύο διαλέξεις για την αισθητική των Ελλήνων τραγικών» έγραφε ο Νίτσε, από τον Σεπτέμβριο του 1869, στον φίλο του Γκέρσντορφ […]

Περιέγραψε μιαν Ελλάδα άγνωστη, αναστατωμένη από τα μυστήρια, τα μεθύσια του θεού Διόνυσου, και μυημένη, μέσω αυτής της αναστάτωσης και αυτής της μέθης, στον λυρισμό, στο τραγούδι, στην τραγική θεώρηση […]

Ο Αθηναίος, όταν προσερχόταν να παρασταθεί στην τραγωδία του μεγάλου Διονύσου, μες στην ψυχή του έφερε κάποια σπίθα αυτής της στοιχειώδους δυνάμεως απ’ όπου γεννήθηκε η τραγωδία. Αυτό που νιώθουν όλοι οι απλοί λαοί κι ολόκληρη η φύση, όταν πλησιάζει η άνοιξη, είναι η ακαταμάχητη ανοιξιάτικη ορμή που ξεσπάζει, μια μανία, ένα παραλήρημα ανάκατων εντυπώσεων. Είναι γνωστό: οι πασχαλιάτικες και αποκριάτικες διασκεδάσεις μας, μασκαρεμένες από την Εκκλησία, υπήρξαν αρχικά εορτές της ανοίξεως. Το κάθε τι εδώ προέρχεται από βαθύτατο ένστικτο: η γέρικη ελληνική γη σήκωσε κι αν σήκωσε ενθουσιώδη πλήθη, γεμάτα από τον Διόνυσο· […]

Στη δεύτερη διάλεξή του, ο Νίτσε μίλησε για το τέλος της τραγικής τέχνης. Γεγονός μοναδικό: όλες οι τέχνες της Ελλάδας παρήκμασαν αργά κ’ ένδοξα, εκτός απ’ αυτήν: η τραγωδία δεν γνώρισε παρακμή. Χάθηκε, με τον Σοφοκλή, σαν αφανισμένη από κάποια καταστροφή. Κανείς δεν το πρόσεξε, κανείς δε μελέτησε αυτό το φαινόμενο […] Ο Νίτσε ερμήνευσε με τον τρόπο του την καταστροφή των Αθηνών: η αττική τραγωδία έπεσε, είπε, γιατί σκόνταψε πάνω σ’ έναν καταστροφέα, τον Σωκράτη. Τόλμησε, έτσι να καταγγείλει τον πιο τιμημένο από τους ανθρώπους. Αυτός, βεβαίως, ο Αθηναίος από αμφίβολη φυλή, ο Έλληνας με το δύσμορφο πρόσωπο, με την πλακουτσωτή μύτη, και τα χονδρά χείλη· αυτός, ο είρων και άσχημος μέτοικος, εξαφάνισε την αρχαία ποίηση.

Ο Σωκράτης δεν είναι ούτε καλλιτέχνης, μήτε φιλόσοφος· δε γράφει, δε διδάσκει, μόλις που μιλά· καθισμένος στην αγορά, σταματά τους ανθρώπους που περνούν, τους ρωτά, τους κάνει τις πιο απλές ερωτήσεις, κ’ ύστερα, παίρνοντας σα θέμα τις απαντήσεις τους, εξετάζοντάς τις με κοροϊδευτική λογική, τους πείθει όλους, τον ένα ύστερα από τον άλλο, πως πάσχουν από παχυλή άγνοια και παραλογισμό. Εφευρέτης της ειρωνείας, η ειρωνεία του ντροπιάζει τις απλές πίστεις που έδιναν τη δύναμη στους προγόνους, διάλυε τους μύθους που έτρεφαν τις αρετές τους. Ο Σωκράτης περιφρονεί την τραγωδία, και το δηλώνει· αμέσως τα χάνει ο Ευριπίδης και κοντοκρατεί την έμπνευσή του· ο νεαρός Πλάτων, που ίσως και να ξεπερνούσε ακόμη και τον Αισχύλο και το Σοφοκλή, συνεπαρμένος με τον καινούριο του δάσκαλο, καίει τους στίχους του και παραιτείται από την τέχνη. Έτσι, ο Σωκράτης πετυχαίνει την αποφασιστικότερη επανάσταση: διαταράσσει τον παλιό ενστικτώδη και λυρικό κόσμο, την αριστοκρατία των πόλεων, και, με τη φωνή του Πλάτωνος, του γοητευθέντος κι αποστραφέντος Πλάωνος, αποστρέφοντας την πιο όμορφη νεότητα που υπήρξε ποτέ, από τη μέθη της ηρωικής ζωής, της προτείνει την ηθική ζωή. Ήταν άξιος του κώνειου.

Ντανιέλ Αλεβύ, Φρειδερίκος Νίτσε

Εκδόσεις Γκοβόστη, 1990 (σελ. 80-82)