Ο ρόλος του λαού στις επαναστάσεις

[…] Από τι ακριβώς αποτελείται όμως αυτή η μυστηριώδης καταλυτική δύναμη που αποκαλούμε λαό; Θα τη διαιρέσουμε σε δύο διαφορετικές κατηγορίες:

Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν οι εργαζόμενοι κάθε είδους: εργάτες και αγρότες, έμποροι και τεχνίτες, άτομα δηλαδή που έχουν μια συγκεκριμένη επαγγελματική δραστηριότητα και που για να την ασκήσουν σωστά, χρειάζονται τάξη και ηρεμία. Αυτή η μερίδα του λαού, αν και αποτελεί την πλειοψηφία του, ποτέ δεν προβαίνει σε επαναστάσεις. Μάλιστα, καθώς ζούσε πάντα μέσα σε συνθήκες σιωπηλής βιοπάλης, όλοι οι ιστορικοί την έθεσαν στο περιθώριο.

Η δεύτερη κατηγορία του λαού περιλαμβάνει μια ομάδα κατώτερης κοινωνικής στάθμης, ανέργους, αλκοολικούς, παρανόμους, άτομα εκφυλισμένα ή απόκληρα. Αυτά τα κατακάθια παρόλο που αποτελούν τον κίνδυνο των επαναστατικών στρατών, παίζουν πρωταρχικό ρόλο σε όλες τις εξεγέρσεις. Η εγκληματική τους νοοτροπία που κάτω από ομαλές κοινωνικές συνθήκες εμποδίζεται να εκδηλωθεί, ξεσπά αμέσως μόλις βρει την ευκαιρία να δράσει δίχως τον φόβο του νόμου. Αν όλες οι επαναστάσεις κυλίστηκαν στο αίμα και στη βία, το οφείλουν σ’ αυτό το ασύνταχτο και καταστροφικό όχλο. Αυτός ο συρφετός που οι λαοπλάνοι τον ωθούν να γεμίζει τα μεγάλα επαναστατικά συμβούλια, δεν ενδιαφέρονται καθόλου για τις επαναστατικές αρχές. Το μόνο που επιθυμεί είναι να καταστρέφει και να πυρπολεί […] Οι αγορητές με τα φουσκωμένα λόγια απευθύνονται ακριβώς σ’ αυτή την χυδαίο και επιζήμιο όχλο που μάλιστα τον χαρακτηρίζουν ως κυρίαρχο λαό. […]

Και ο Θιέρσος έλεγε:

«Από την εποχή που ο Τάκιτος είδε τον όχλο να χειροκροτεί τα εγκλήματα των αυτοκρατόρων, αυτή η χυδαία μάζα δεν άλλαξε σε τίποτα. Είναι ημιάγρια πλάσματα που δυστυχώς ολοένα αυξάνονται στους κόλπους της κοινωνίας και ανά πάσα στιγμή, είναι έτοιμα να την μολύνουν με κάθε λογής έγκλημα. Μπορούν να ακολουθήσουν οιαδήποτε εξουσία αδιάκριτα και μ’ αυτό τον τρόπο προσβάλλουν τις αρχές μιας επανάστασης». […]

Τις περισσότερες φορές, επειδή οι πολιτικοί χρειάζονται τον όχλο, του συγχωρούν αυτές τις θηριωδίες. Αν φανταστούμε για μια στιγμή πως όλα αυτά τα άτομα συγκεντρώνονται σε ένα μόνο πρόσωπο, τότε θα συντεθεί ένα φοβερό και υπερφυσικό αιμοβόρο τέρας.

Όπως είδαμε όμως, αυτές οι καταστρεπτικές στρατιές παίζουν κυριαρχικό ρόλο στις επαναστάσεις. Δεν εκπροσωπούν ωστόσο τον αληθινό λαό που, αν και έχει οφέλη από τα επαναστατικά κινήματα δεν τα υποκινεί. Οι θεωρητικοί της επανάστασης δεν εμπιστεύονται απόλυτα αυτή τη μερίδα του λαού επειδή ξέρουν ότι είναι το σταθερό κύτταρο της αντίστασης του έθνους και επειδή, αν και παρασύρεται εύκολα από τους δημαγωγούς, στο βάθος είναι συντηρητική και παραδοσιακή. Κι όσο κι αν τους ακολουθεί προσωρινά, η ψυχή της φέρνει το προπατορικό φορτίο της φυλής που κάποια στιγμή θα κυριαρχήσει.

Τότε θα αναζητήσει μοιραία τον ηγέτη που θα επαναφέρει την κοινωνική τάξη. Κι αυτός ο ηγέτης δεν μπορεί παρά να έχει δικτατορικές αρχές. Γιατί, από τις αρχαιότερες κοινωνίες ως τις μέρες μας, μόνο μια δικτατορία κατόρθωνε να ισορροπήσει τις καταστάσεις μετά από μια αναρχία. […] Ο ρόλος του λαού λοιπόν είναι πολύ σημαντικός, αλλά όχι με την έννοια που πιστεύαμε ως τώρα. Υπάρχουν πολλές υπερβολές και μύθοι στη δράση των λαών κατά τις επαναστάσεις. Γεγονός παραμένει πως συχνά ο λαός εξαπατήθηκε, ωστόσο κατάφερε να βγει από την πλάνη του όταν κατάλαβε τις σκευωρίες των επαναστατών. 

Γουστάβ Λεμπόν, Η ψυχολογία των Επαναστάσεων

(ΕΚΔΟΤΙΚΟΣ ΟΙΚΟΣ ΔΑΜΙΑΝΟΣ, σελ. 73-77)