Διδάγματα πριν από 25 αιώνες

Του Κώστα Χριστίδη

Οι σύγχρονοι Έλληνες πολιτικολογούμε ακατάπαυστα και, κυρίως, ασχολούμαστε με την μικροπολιτική, την παραπολιτική και τα πολιτικά κουτσομπολιά, τα υποπροϊόντα δηλαδή της πολιτικής. Και όμως, έχουμε απόλυτη ανάγκη της πολιτικής με την έννοια ενός συνεκτικού συνόλου απόψεων σχετικά με τον τρόπο κατά τον οποίο θα έπρεπε να ασκείται η εξουσία σε μια σύγχρονη κοινωνία, με ποιους περιορισμούς, για ποιους σκοπούς και με ποια μέσα για την πραγμάτωση των σκοπών.

Προς την κατεύθυνση αυτή πολλά έχουν να μας διδάξουν οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι […]

Η πολυνομία και η γραφειοκρατία είναι από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες. Ο Αριστοτέλης δέχεται ότι κατά καιρούς χρειάζονται αλλαγές στους ισχύοντες νόμους, που πρέπει ωστόσο να μεγάλη προσοχή και φειδώ διότι «η βελτίωση που προέρχεται από την αλλαγή των νόμων είναι μικρή», «είναι επιζήμιο να συνηθίζει κανείς τους πολίτες να καταργούν εύκολα τους νόμους» και «η εύκολη και αβασάνιστη μεταβολή των ισχυόντων νόμων συντελεί στο να εξασθενεί η δύναμη του νόμου γενικά» (Πολιτικά, 1269 a 15-20). Τις αρχές αυτές παραγνωρίζουν πλήρως οι σύγχρονοι Έλληνες νομοθέτες, οι οποίοι εκδίδουν κατά χιλιάδες νόμους, προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις και εγκυκλίους, ιδιαίτερα στον τομέα της φορολογίας, ώστε και αν κάποιος επιθυμεί να συμμορφωθεί, να μην μπορεί να το πράξει μέσα σε έναν απέραντο κυκεώνα.

Δεν παραλείπει ο Αριστοτέλης να τονίσει ότι μια καλώς λειτουργούσα («ευ κεκραμένη») πολιτεία πρέπει να φυλάσσεται από την παρανομία και μάλιστα «από τη μικρή παρανομία, διότι η μικρή παρανομία υπεισέρχεται λαθραία και καταστρέφει τα πολιτεύματα, όπως ακριβώς η μικρή δαπάνη, όταν γίνεται πολλές φορές, καταστρέφει τις περιουσίες» (Πολιτικά, 1370 b 32-34). […] Στον αντίποδα βρίσκεται ο τρόπος αντιμετώπισης από τις σημερινές ελληνικές αρχές […]

Αλλά και υπέρ των ιδιωτικοποιήσεων έχει ταχθεί εμμέσως ο Αριστοτέλης, γράφοντας ότι «εκείνο το οποίο ανήκει από κοινού σε πάρα πολλούς ανθρώπους έχει ελάχιστη επιμέλεια από μέρους τους. Πράγματι, οι άνθρωποι φροντίζουν προπάντων για τα δικά τους […] (Πολιτικά, 1261 b 34-36). Σύμφωνος και ο Ξενοφών, που παρατηρεί ότι «αυτοί που ξέρουν να διαχειρίζονται τις ιδιωτικές υποθέσεις, επιτυγχάνουν και στις δημόσιες, […] (Απομνημονεύματα, Γ, IV, 6-12).

Ο Πλάτων δίδασκε πως «όταν ο νόμος προστάζει και επιβάλλει ότι ο καθένας που συναλλάσσεται εκούσια και αυτόβουλα, το κάμει με αποκλειστικά με δική του ευθύνη, τότε τα άτομα και οι μονάδες θα διενεργούσαν την οικονομική τους δραστηριότητα με λιγότερη αναίδεια και περισσότερη υπευθυνότητα και θα αντιμετωπίζαμε λιγότερες αθλιότητες μέσα στην πόλη» (Πολιτεία, Η 556 b). […]

Σε σχέση με τα δημόσια οικονομικά, ο Αριστοτέλης τονίζει ότι κάποιος που θέλει «να συμβουλεύει περί δημοσίων πόρων θα έπρεπε να γνωρίζει ποιες και πόσες είναι οι πρόσοδοι της πολιτείας, ώστε αν κάποια λείπει, να προστεθεί και αν είναι μικρότερη του δέοντος να αυξηθεί. Επίσης θα έπρεπε να γνωρίζει και όλες τις δαπάνες της πολιτείας, ώστε αν υπάρχει κάποια περιττή να καταργηθεί ή κάποια μεγαλύτερη του δέοντος να μειωθεί. Διότι δεν γίνεται κανείς πλουσιότερος μόνο όταν αυξάνει τις υπάρχουσες προσόδους, αλλά και όταν μειώνει τις δαπάνες» (Ρητορική Τέχνη, 1359 b 23-30). […] 

Δημοσιεύτηκε στην ΕΣΤΙΑ (05/06/15).