Υγεία και ασθένεια στον Πλάτωνα

[…] Το καλό είναι βέβαια πάντοτε ωραίο, και το ωραίο δεν είναι ποτέ άμετρο[1]. Άρα και για το έμβιο ον ισχύει το ίδιο: για να είναι καλό, πρέπει να διέπεται από μέτρο. Με τα κοινά μέτρα όμως μας συμβαίνει το εξής: διακρίνουμε και υπολογίζουμε μόνο τα σχετικά ασήμαντα, ενώ μας διαφεύγουν τα κυριότερα και τα μεγαλύτερα. Έτσι σε ότι αφορά την υγεία και την ασθένεια, την αρετή και την κακία, καμία συμμετρία ή αμετρία δεν είναι πιο σημαντική από αυτήν που υπάρχει ανάμεσα στην ίδια την ψυχή και το ίδιο το σώμα. Και όμως σε όλα αυτά δεν δίνουμε καμία προσοχή, ούτε καν τα αντιλαμβανόμαστε· ωστόσο, όταν μια ισχυρή και μεγαλειώδης ψυχή προσλάβει σχετικά αδύναμη και μικροκαμωμένη σωματική μορφή, ή όταν πάλι η συνένωση των δυο καθορίζεται από την αντίστροφη ανισομέρεια, τότε το έμβιο ον ως όλον δεν είναι ωραίο, γιατί υστερεί ως προς τη μέγιστη συμμετρία. Ενώ ότι χαρακτηρίζεται από τέτοια συμμετρία αποτελεί το πιο ωραίο και αξιαγάπητο θέαμα[2] - για όποιον βέβαια είναι σε θέση να το δει.

Ένα σώμα άμετρο, εξαιτίας ενός μακρύτερου ποδιού, ή άλλης υπερτροφίας, δεν είναι μόνο άσχημο αλλά, επιπλέον, όταν μετέχει σε επίπονη εργασία προξενεί αμέτρητα κακά στον εαυτό του (μεγάλη κούραση, συχνά διαστρέμματα αλλά και πτώσεις λόγω της πλάγιας κίνησης). Παρόμοια πρέπει να δούμε και το σύνθετο δημιούργημα που ονομάζουμε έμβιο ον. Αν η ψυχή του είναι πιο ισχυρή από το σώμα, όταν βρίσκεται σε έξαρση πάθους κλονίζει από το εσωτερικό ολόκληρο το σώμα και το γεμίζει ασθένειες· όταν αφοσιώνεται σε σπουδές και σε έρευνες, το εξαντλεί· όταν πάλι επιδίδεται σε δημόσια ή ιδιωτική διδασκαλία και σε λογομαχίες, με τις έριδες και τις φιλονικίες που προκαλεί το υπερθερμαίνει και το ταράζει, του επιφέρει καταρροές, με αποτέλεσμα να παραπλανά τους πιο πολλούς από τους λεγόμενους γιατρούς και να τους οδηγεί σε εντελώς λανθασμένη διάγνωση των αιτίων.

Αντιστρόφως, όταν ένα δυνατό σώμα, πολύ μεγάλο για την ψυχή, συμφύεται με ένα μικρό και αδύναμο πνεύμα, συμβαίνει το εξής: καθώς η φύση δημιουργεί δυο ειδών επιθυμίες στους ανθρώπους –την τάση του σώματος προς την τροφή και την τάση του θείου μέρους μας προς τη φρόνηση-, είναι λογικό να επικρατήσουν οι κινήσεις του πιο δυνατού· οπότε, στη συγκεκριμένη περίσταση, το σώμα τρέφεται και αναπτύσσεται, ενώ η ψυχή χάνει την ευαισθησία, την οξυδέρκεια και τη μνήμη της, και έτσι προκαλείται η χειρότερη ασθένεια, η αμάθεια.

Μια είναι η λύση απέναντι στους δύο κινδύνους, να μην ασκεί κανείς την ψυχή χωρίς το σώμα ούτε το σώμα χωρίς την ψυχή, ώστε να αμύνεται και τα δυο και να διατηρείται υγιής ισορροπία μεταξύ των. Έτσι ο μαθηματικός ή αυτός που αφιερώνεται με πάθος σε κάποια άλλη έρευνα με τον νου του πρέπει να δίνει βάρος και στην άσκηση του σώματος με τη γυμναστική, ενώ όποιος επιδίδεται στη συστηματική εκγύμναση του σώματος πρέπει να φροντίζει και για τις κινήσεις της ψυχής του με την καλλιτεχνική και γενικά τη φιλοσοφική ενασχόληση. Είναι η μόνη λύση αν θέλει κάποιος να αποκαλείται  καλός κἀγαθός με τη σωστή σημασία.[3]

Πλάτων, Τιμαίος 87c – 88c 

Εκδόσεις Πόλις, 1998.

---

[1] Πρβλ. Φίληβος (64e – 65a).

[2] Πρβλ. Πολιτεία 402d και Νόμοι 728e

[3] Καλός κἀγαθός άνθρωπος είναι λοιπόν ο υγιής, αυτός που διατηρεί την ισορροπία ανάμεσα στα διαφορετικά συστατικά και τις αντίρροπες δυνάμεις του οργανισμού του.