Το αφετηριακό σημείο των θρησκευτικών ιδεών

[…] Οι πλείστοι των κορυφαίων εθνολόγων που σήμερα ερευνούν το θρησκευτικό φαινόμενο είναι της άποψης ότι ο ανιμισμός, η πίστη, δηλαδή, στα πνεύματα και στις ψυχές των πεθαμένων, πρέπει να θεωρείται ωε το πρώτο στάδιο της θρησκευτικής συνείδησης των ανθρώπων.

Ο όλος τρόπος ζωής του πρωτόγονου νομάδα, η σχετική του άγνοια, η επιρροή που δεχόταν το πνεύμα του από τα όνειρα, η αδυναμία κατανόησης του εκτυλισσόμενου μπροστά στα μάτια του γεγονότος του θανάτου, οι στερήσεις που ήταν συχνά υποχρεωμένος να υπομένει, όλα αυτά μαζί τον έκαναν έναν γεννημένο μάντη, που η πίστη του στα πνεύματα βρισκόταν, ούτως ειπείν, μέσα στο αίμα του. Αρχικά, ερχόμενος αντιμέτωπος με τα πνεύματα, που η ίδια η φαντασία του εγκατέστησε μέσα στον κόσμο, ένιωσε φόβο. Αυτός ο φόβος τάραζε όλο και περισσότερο τον πρωτόγονο νομάδα, εφ’ όσον δεν επρόκειτο για ένα συνηθισμένο εχθρό, αλλά για αόρατες δυνάμεις, που δεν μπορούσαν να αντιμετωπιστούν με απλά μέσα. Οπότε δημιουργήθηκε, εντελώς αυθόρμητα, η επιθυμία να εξασφαλίσει την επιείκεια αυτών των δυνάμεων, να ξεφύγει από τα τεχνάσματά τους και να κερδίσει την εύνοια τους με οποιονδήποτε τρόπο. Πρόκειται για την έκφραση της απερίφραστης παρόρμησης του πρωτόγονου ανθρώπου για αυτοσυντήρηση.   

Από τον ανιμισμό εκπήγασε ο φετιχισμός, η ιδέα, δηλαδή, ότι το πνεύμα εγκατοικούσε σε κάποια αντικείμενα ή σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Πρόκειται για μια πίστη που εξακολουθεί, ακόμη και σήμερα, να επιβιώνει μέσα στις δεισιδαίμονες ιδέες των πολιτισμένων ανθρώπων, που είναι ακλόνητα πεπεισμένοι ότι τα πνεύματα βαδίζουν και μιλούν και ότι υπάρχουν στοιχειωμένα μέρη. Το θρησκευτικό τελετουργικό του Λαμαϊσμού και της Καθολικής Εκκλησίας αποτελεί ουσιαστικά μια εκδοχή του φετιχισμού.

Οι γνώμες διίστανται ως προς το εάν ο ανιμισμός και οι πρώτες ανεπεξέργαστες γενικές ιδέες του φετιχισμού μπορούν να ενταχθούν μέσα στο θρησκευτικό φαινόμενο· αλλά, δύσκολα μπορεί να αμφισβητηθεί το γεγονός ότι αποτελούν το αφετηριακό σημείο όλων των θρησκευτικών ιδεών.

Ρούντολφ Ρόκερ, Εθνικισμός και Πολιτισμός

[Εκδόσεις Άρδην, 1998, τόμος Α’, σελ. 74-76]