Ο Αρχαίος Ανατολικός Σκεπτικισμός

Ο σκεπτικισμός είναι πανάρχαια φιλοσοφία. Όποτε το συμπέρασμα είναι η αβεβαιότητα, ή αμφιβολία ανάγεται σε αρχή, στο προσκήνιο βρίσκεται κάποια μορφή σκεπτικισμού. Ο σκεπτικισμός μπορεί να είναι μια πολύ αντι-φιλοσοφική φιλοσοφία. Πολλές από τις μεγάλες ιστορικές του δηλώσεις έχουν διατυπωθεί έξω από τους κόλπους της φιλοσοφίας, από ποιητές, μουσικούς και θρησκευόμενα άτομα και χωρίς αυτά τα άτομα, η φιλοσοφία θα ήταν πολύ φτωχότερη. Περιέργως, η αμφιβολία δεν είναι κάτι ξένο για τους πιστούς.

Αρχαίος Κινεζικός Σκεπτικισμός

Η αρχαία κινεζική φιλοσοφία του Ταοϊσμού απείχε από οποιονδήποτε ισχυρισμό κατοχής της γνώσης. Το Τάο (που σημαίνει δρόμος) είναι σιωπηλό. Ο λόγος δεν μπορεί να το εκφράσει, ο νους δεν μπορεί να το συλλάβει. Η αλήθεια που μπορεί να γίνει γνωστή δεν είναι αιώνια αλήθεια. Αυτές οι δύο δηλώσεις συνιστούν κατάφωρο σκεπτικισμό και προειδοποίηση σε όλους τους ένθερμους βελτιόδοξους επιστημολόγους.

«Αυτός που γνωρίζει δεν μιλάει. Αυτός που μιλάει δεν γνωρίζει»

Λάο Τσε, Τάο – Τε Τζινγκ, κεφ. 79 

«Κάποτε ο Τσουάνγκ Τζου ονειρεύτηκε πως ήταν πεταλούδα και απολάμβανε να πετά πέρα-δώθε, πηγαίνοντας όπου ήθελε. Δεν ήξερε πως ήταν ο Τσουάνγκ Τζου. Ξαφνικά ξύπνησε και αισθάνθηκε πως ήταν ο Τσουάνγκ Τζου. Μετά, δεν ήξερε αν ήταν ο Τσουάνγκ Τζου και είχε ονειρευτεί πως ήταν πεταλούδα, ή αν ήταν πεταλούδα και ονειρευόταν πως ήταν ο Τσουάνγκ Τζου. Πρέπει να υπάρχει κάποια διαφορά μεταξύ του Τσουάνγκ Τζου και της πεταλούδας!»

Τσουάνγκ Τζου, Εσωτερικά Κεφάλαια

Αρχαία Ινδική Αβεβαιότητα

«Ποιος μπορεί να είναι βέβαιος; Ποιος θα το διακηρύξει;

Από πού γεννήθηκε η δημιουργία, από πού προέρχεται;

Οι θεοί γεννήθηκαν μετά τη δημιουργία του κόσμου;

Συνεπώς, ποιος μπορεί να γνωρίζει από πού προήλθε το σύμπαν;»

Από τον Ύμνο της Δημιουργίας, Ρινγκ-Βέντα

Στα ινδικά κείμενα υπάρχουν πολλοί μύθοι δημιουργίας. Ωστόσο, αυτός είναι μια ειλικρινής διακήρυξη άγνοιας. Οι ύμνοι που δηλώνουν μια τόσο μεγάλη επιφύλαξη εισέρχονται στη σφαίρα επιρροής της φιλοσοφίας. Επισημαίνεται ότι οι «θεοί» (οι αμέτρητες ινδικές θεότητες) έχουν γεννηθεί μετά τη δημιουργία. Συνεπώς, δεν είναι οι δημιουργοί του σύμπαντος –στην καλύτερη περίπτωση, είναι οι διαμορφωτές και διευθετητές του. Ο εν λόγω ύμνος διερωτάται γι’ αυτό που υπερβαίνει την εκδηλωμένη πραγματικότητα, και συνετά καταλήγει με ερωτηματικό.

Εν γένει, ο ινδουισμός δεν είναι μια σκεπτικιστική παράδοση. Η φιλοσοφία της Βεντάτα όχι μόνο κηρύττει τους νόμους του κάρμα και της μετενσάρκωσης, αλλά και την ύπαρξη ενός Εαυτού που αποτελεί την απώτατη ταυτότητα των πάντων. Επειδή αυτός ο Εαυτός (Άτμαν) είναι θεϊκός, μάλλον δεν υπάρχουν περιθώρια σκεπτικισμού. Εντούτοις, η συνειδητοποίηση της υπερβατικής μας ταυτότητας περιγράφεται σαν την έγερση μετά από ένα όνειρο. Βέβαια, αυτό το «όνειρο» από το οποίο ξυπνάμε, είναι ο κόσμος. Μολαταύτα, η ψευδαισθητική υπόσταση του κόσμου δεν αρνείται την ύπαρξη του. Απλώς είναι ένα όνειρο: δεν είναι αυτό που φαίνεται πως είναι.

Τι δεν δίδαξε ο Βούδας

«Δεν είπα ότι το σύμπαν είναι αιώνιο, ούτε ότι το σύμπαν δεν είναι αιώνιο. Δεν είπα ότι το σύμπαν είναι πεπερασμένο, ούτε ότι το σύμπαν δεν είναι πεπερασμένο. Δεν είπα ότι η ψυχή και το σώμα είναι ένα και το αυτό, ούτε ότι η ψυχή και το σώμα δεν είναι ένα και το αυτό. Δεν είπα ότι ο Φωτισμένος εξακολουθεί να υφίσταται και μετά τον θάνατο. Και γιατί δεν είπα τίποτα απ’ όλα αυτά; Επειδή τίποτε από αυτά δεν προάγει την πραγμάτωση της Υπέρτατης Σοφίας και της Νιρβάνα».

      Σούτρα 63, Ματζίμα-Νικάγια

Σκεπτικιστικό Πείραμα «Μπορείς να νιώσεις την ψυχή σου ή να εντοπίσεις τον εαυτό σου;» Το επιχείρημα του Βούδα ενάντια στην ύπαρξη του εαυτού ή της ψυχής αποτελεί πρόκληση. Κοιτάξτε μέσα σας – τι βρίσκετε; Προφανώς ανακαλύπτετε αισθήσεις σκέψεις, μνήμες, προθέσεις, κίνητρα και συνειδητή επίγνωση. Ωστόσο, μέσα σε αυτό, ανακαλύπτετε τον Εαυτό σας. Ο εαυτός σας είναι πάντα παρών ως το άμεσο αντικείμενο της αντίληψής σας;

Ο Βούδας Σιντάρτα Γκαουτάμα πίστευε στις προηγούμενες ζωές και λέγεται ότι θυμόταν όλες τις δικές του προηγούμενες ζωές. Ωστόσο, θεωρούσε ανούσια την ενασχόληση με πολλά μεταφυσικά ζητήματα, πιστεύοντας ότι δεν συμβάλουν στην ελευθερία.

Ωστόσο, ο Βούδας αμφισβήτησε την ύπαρξη της ψυχής και του εαυτού. Η επαναγέννηση μπορεί να επισυμβεί χωρίς να υπάρχει μια ψυχή που μεταβαίνει από τη μια ζωή στην άλλη. Είναι σαν κερί που ανάβει ένα άλλο κερί. Η επαναγέννηση είναι αποτέλεσμα της τελευταίας σκέψης μας πριν πεθάνουμε, και όχι συνέχιση του εαυτού στον θάνατο. Οι βουδιστές πιστεύουν στην επαναγέννηση και όχι μετενσάρκωση που ενστερνίζονται οι Ινδουιστές και ο Πλάτων. Εντούτοις, τόσο στον Ινδουισμό όσο και στον Βουδισμό, ο θάνατος και η επαναγέννηση παρακάμπτονται με τη φώτιση. Αυτή η αισιοδοξία δεν είναι σκεπτικισμός.

Μάικλ Πικάρντ, Οδοιπορικό στην φιλοσοφική αναζήτηση

(ΒΙΒΛΙΑ ΤΕΡΖΟΠΟΥΛΟΣ, 2009, σελ. 18-19)