Το μεγαλύτερο κακό

Ένα από τα βασικά στοιχεία της ταινίας Hannah Arendt είναι η  θέση που πήρε η Γερμανοεβραία Χάνα Άρεντ στην δίκη του  ναζί Α. Άιχμαν.

Ο  Α. Άιχμαν ήταν ένας συνταγματάρχης των SS, επικεφαλής στην γκεστάπο για τις μαζικές εκτοπίσεις των Εβραίων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο Άιχμαν διέφυγε στην Αργεντινή και εκεί τον βρήκαν οι Ισραηλινοί, τον απήγαγε η Μοσάντ και τον έστειλε στο Ισραήλ να δικαστεί και τελικά να καταδικαστεί σε θάνατο. 

Η Χάνα Άρεντ παρακολουθώντας την δίκη του  Α. Άιχμαν αντί να δει ένα ανθρωπόμορφο τέρας, είδε ένα απολύτως φυσιολογικό άνθρωπο, ένα απολύτως συνειδητοποιημένο γραφειοκράτη που δεν σκέπτεται, που απλώς κάνει με αφοσίωση το καθήκον του στο νόμο του Χίτλερ. 

[…] η Χάνα Άρεντ ερμηνεύει σε μια φιλοσοφική βάση αυτό που η ίδια ονόμασε κοινοτοπία του κακού. Στο απόσπασμα που ακολουθεί η Χάνα εξηγεί στους φοιτητές της την προέλευση του μεγαλύτερου κακού, του ριζοσπαστικού κακού:

Βλέπετε… η Δυτική παράδοση… υποφέρει από την προκατάληψη… πως το χειρότερο που μπορεί να κάνει το άτομο… προέρχεται από τον ατομικισμό του.

Αλλά στον δικό μας (20^ο) αιώνα, το κακό έχει αποδειχτεί… πιο ριζοσπαστικό από ότι αναμενόταν. Γνωρίζουμε πως το μεγαλύτερο κακό… το ριζοσπαστικό κακό… δεν έχει σχέση με μοντέλα… ανθρωπίνως κατανοητά και ανήθικα, όπως ο ατομικισμός. Αντιθέτως, σχετίζεται κυρίως με το ακόλουθο φαινόμενο: η απαξίωση του ανθρώπου ως ανθρώπου. Το όλο σύστημα των στρατοπέδων συγκέντρωσης αποσκοπούσε… στο να πείσει τους κρατούμενους ότι είναι περιττοί… πριν τους εξοντώσει.

Στο στρατόπεδο, οι άνθρωποι μάθαιναν… ότι η τιμωρία δεν σχετιζόταν με ένα έγκλημα… ότι η εκμετάλλευση δεν ωφελούσε κανέναν… κι ότι η εργασία… δεν χρειαζόταν να είναι επικερδής. Το στρατόπεδο είναι ένας τόπος… όπου κάθε γεγονός και κάθε χειρονομία… είναι εξ ορισμού κενά νοήματος. Όπου, με άλλα λόγια, παράγεται παραλογισμός.

Ανακεφαλαιώνω: είναι αλήθεια… πως στο τελευταίο στάδιο του ολοκληρωτισμού… εμφανίζεται ένα απόλυτο κακό. Απόλυτο γιατί δεν οφείλεται σε ανθρώπινα κίνητρα. Είναι λοιπόν επίσης αλήθεια… πως χωρίς αυτόν… χωρίς τον ολοκληρωτισμό… δεν θα γνωρίζαμε ποτέ… τη ριζοσπαστική φύση του κακού.